2022 in de muziek: praten over mentale gezondheid helpt, zo leerden artiesten ons dit jaar

De tijd dat muzieksterren zoals Kurt Cobain of Amy Winehouse zichzelf naar de filistijnen hielpen met sloten drank en drugs lijkt stilaan voorbij. In 2022 zag je meer artiesten dan ooit op de barricades staan voor betere zelfzorg.

“Helpt muziek tegen je donkere gedachten?” wil een nieuwsanker van het Franse TF1-journaal begin dit jaar weten van Stromae. Het wordt even stil. Paul Van Haver blikt dan recht de camera in en begint ‘L’enfer’ te zingen. “J’suis pas tout seul à être tout seul”, motregent hij miljoenen huiskamers binnen. Alleen zijn, dat is hij niet alleen. Bijna tien miljoen kijkers zien live hoe de Brusselse wereldster het belangrijkste avondjournaal van Frankrijk kaapt. Stromae bekent verder in de song dat hij lange tijd kampte met zelfmoordneigingen. Op die manier zet hij een van de meest precaire onderwerpen in primetime op de kaart. Zelfdoding blijft een taboe in de samenleving, maar in de popmuziek was dat eigenlijk nooit zo. Het grootste verschil is dat artiesten nu ook openlijk durven te spreken over hun psychische problemen. Als twintiger praatte Stromae zichzelf nog aan dat “alleen het wankelen op de rand” waarachtige muziek kon opleveren. Maar door de duisternis recht in zijn gapende muil aan te staren, waardoor hij zich zeven jaar lang terugtrok uit de muziekwereld, zoekt hij die grens niet meer op.

Een soortgelijk geluid liet Selena Gomez deze herfst horen. Jarenlang speelde ze met het idee om zichzelf van het leven te beroven. Dat onthulde de zangeres vorige maand in het Amerikaanse tijdschrift Rolling Stone, waarbij ze vrijuit sprak over haar mentale gezondheidsproblemen. “Ik dacht dat de wereld beter zou zijn als ik er niet was”, beweert Gomez onder meer. In 2018 kampte ze met psychoses, en moest ze opgenomen worden in een kliniek. Later werd een bipolaire stoornis vastgesteld. Het moeizame helingsproces zal invloed hebben op haar muziek, gelooft de voormalige Disney-ster. Eerder deze maand zei ze in een talkshow van Jimmy Fallon: “Ik ben klaar met de ‘sad girl-songs’ die ik altijd schreef.”

Triomfantelijk

Het triomfantelijke ‘Warrior’ van Oscar and the Wolf lijkt al op dat spoor te zitten. De song werd alleszins geïntroduceerd op Studio Brussel als “hét lijflied voor iedereen die een schouderklopje kan gebruiken”. De song bleek weinig doeltreffend als WK-hymne (niet zijn schuld natuurlijk), maar klinkt wel efficiënt als zelfzorg-mantra voor Max Colombie: “If I fall, I’m gonna rise / Like a phoenix I’ll fly”. Eerder moest Colombie concerten afblazen om zijn angststoornissen en verslavingsproblemen onder ogen te komen. “Ik heb even op mezelf therapie gevolgd. Leren voelen dat wat je voelt oké is. Praten helpt echt.”

Dat kan kloppen: een studie wees begin dit jaar uit dat de Amerikaanse rapper Logic het aantal zelfdodingen in de VS mogelijk eigenhandig naar beneden had gehaald. Dat was dankzij de song ‘1-800-273-8255’, die in de titel verwijst naar de Amerikaanse Zelfmoordlijn. Toen de song media-aandacht kreeg, ontving die 50 procent meer oproepen. Dat heet het ‘Papageno-effect’: wanneer mensen die ooit met zelfmoordgedachten hebben gekampt, getuigen in de media over hoe ze die crisis overwonnen, heeft dat een beschermende impact op anderen.

Angstaanvallen

Vijf jaar geleden was er ook al zo’n opflakkering, met artiesten die persoonlijke verhalen deelden over hun mentale gezondheid. Halsey en Kehlani gaven toe dat ze zelfmoordpogingen achter de rug hadden. Adele sprak eerlijk over een postnatale depressie. Lady Gaga schreef dan weer een open brief over haar eigen diagnose van post-traumatische stressstoornis. En Olly Alexander van Years & Years had het over zijn angstaanvallen, boulimie en depressie. Rond diezelfde periode beroofden Chris Cornell van Soundgarden en Chester Bennington van Linkin Park zich evenwel helaas van het leven. Ze waren niet de eerste of zelfs laatste muzikanten die hun “black dog” onmogelijk aan de leiband kregen. Lous and the Yakuza leverde ook een ongelijke strijd met haar innerlijke kwelduivels, gaf ze toe op haar nieuwste plaat. Maar ze probeert er nu mee te leven: “On a tous les clés de mon appartement”, zingt Marie-Pierra Kakoma. “Quand j’entre, ils me suivent calmement.”

Dat depressie de kanker van de ziel is? Daar lijkt iedereen het over eens. Maar Oliver Sim is er heilig van overtuigd dat muziek ook als chemotherapie kan fungeren. De frontman van The xx was amper zeventien toen hij hiv-positief bleek te zijn. Dat vonnis zou hij zo’n vijftien jaar in stilte met zich meedragen. “Het was een brandend geheim, dat ervoor zorgde dat ik mezelf een weerzinwekkend creatuur voelde”, vertelde hij eerder dit jaar aan De Morgen. “Toen ik Hideous Bastard maakte, besefte ik dat het zo niet langer kon. Hoe onwaarachtig is een soloartiest die zijn eigen demonen aan de ketting houdt?” Tijdens het schrijven ging hij door een immense identiteitscrisis, maar Sim merkt wel dat hij zich vandaag eindelijk beter voelt.

‘Allesoverheersende duisternis’

Ook Delv!s, die van zijn debuut gelijk zijn zwanenzang maakte, zong dit jaar over mentale gezondheid op het toepasselijk getitelde blablablue. Toen hij in zijn burn-out zat, deed muziek hem niets meer. Sanne Putseys alias Selah Sue belde de zanger weleens om hem een hart onder de riem te steken. Deze laatste zingt tegenwoordig trouwens ook openhartig over haar versuffende medicatie in ‘Pills’: “I’m useless / Someone wake me up from this life.” Putseys bouwde haar antidepressiva af en probeerde psychedelische truffels, die haar – helaas slechts tijdelijk – soelaas brachten. Een half jaar later begon ze opnieuw met medicatie. Een week voor Pukkelpop deelde Selah Sue mee dat ze door een hel ging, door een chronische depressie en andere mentale problemen. “De allesoverheersende duisternis begint sindsdien stilaan terug op te klaren”, schreef ze. “Maar de pijn is er nog wel.”

Het is ogenschijnlijk vreemd dat uitgerekend artiesten, die per definitie intens bezig zijn met gevoelens, zo moeilijk of te laat aan de alarmbel trekken. “I’ll stare directly at the sun, but never in the mirror”, bekende Taylor Swift dit jaar bijvoorbeeld in ‘Anti-Hero’. Wat er stilaan lijkt te veranderen? Afgaande op songteksten en interviews hebben de lockdowns iets finaals doen knappen. De coronacrisis hakte dan ook stevig in op een wereld die het sowieso moet hebben van een gebrek aan structuur: artiesten lijden een onregelmatig en onzeker leven, wat depressie en angst in de hand werkt. “Laying still, taking pills / Just to get out of bed / I’m missing thrills”, zong Willem Ardui van blackwave. eerder dit jaar. Mike Patton – bekend van Faith No More – verloor zich dan weer in agorafobie en alcoholverslaving tijdens de lockdown. “Ik geraakte totaal geïsoleerd en werd asociaal”, verzuchtte hij in Rolling Stone. Ook Justin Bieber, Shawn Mendes, Arlo Parks, Wet Leg, Sam Fender en Demi Lovato zagen het tourleven om mentale redenen niet zitten.

De nasleep van Black Lives Matter bleek net zo goed een destructieve psychische invloed te hebben op artiesten van kleur. “In de schaduw van die protesten kwamen enorm intense gesprekken”, getuigde K.Zia dit jaar nog in De Morgen. “Goedbedoeld, maar het dwong me om kleine traumatische ervaringen te herbeleven. Herinneringen aan de momenten waarop ik me minderwaardig voelde. Ik voelde ook verantwoordelijkheid om mijn stem te laten gelden. Maar het emotionele gewicht begon als een molensteen om mijn nek te hangen.” In datzelfde gesprek had ze een discussie met haar moeder Marie Daulne van Zap Mama over depressie, die in Afrika weleens smalend “de witte ziekte” wordt genoemd. “Why is mental health a taboo in the Black community?” vraagt Little Simz zich dan ook af in ‘Broken’ op No Thank You. Van taboes leek Kendrick Lamar zich evenwel weinig aan te trekken op zijn laatste plaat, die zowel dienst doet als open biecht, zuiveringsritueel en psychotherapeutische sessie.

“Ik ben hier voor jou als je wil praten”, vertrouwt K.Zia de luisteraar ook toe op haar debuut. “Als je dat niet wil, even goede vrienden.” Het lijkt hoe dan ook een stap in de goede richting dat artiesten vrank en vrij durven praten over gevoelens. Selah Sue is bijvoorbeeld de meter van een nieuwe campagne van het project Te Gek!? “Geestelijke gezondheidsproblemen meer bespreekbaar maken is een absolute must”, gelooft Putseys. “Uit eigen ervaring weet ik hoe belangrijk het is om open te zijn over je problemen.”

Kamp je met donkere gedachten of heb je nood aan een gesprek? Je kan terecht bij Tele-Onthaal op het nummer 106 of via chat op tele-onthaal.be, of bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 en via zelfmoord1813.be.