Welke invloed hebben hormonen op ons gewicht?

Ieder pondje gaat door het mondje, heet het. Maar er razen talloze hormonen door ons lijf die invloed hebben op hoeveel we aankomen of afvallen.

De een heeft een hekel aan zijn buikje, de ander maalt er niet om. Hoe je er ook tegen aankijkt, waarschijnlijk onderschat je dat blubberlaagje. “Mensen denken vaak dat buikvet slechts een laagje voor energieopslag is, maar vet is een actief orgaan dat honderden hormonen en andere stofjes aanmaakt”, zegt internist-endocrinoloog Liesbeth van Rossum (Erasmus MC).

Het staat constant in contact met andere organen, zoals de darmen en hersenen. Door het hongerhormoon ghreline uit de maagwand krijg je trek, verzadigingshormonen uit de darmen vertellen je te stoppen met eten. En dat toetje dat na een flink avondmaal tóch past? Daarvoor mag je onder andere dopamine danken, in het beloningssysteem van de hersenen.

Een hormoon uit vetcellen dat een grote rol speelt bij overgewicht is leptine. Dat zet een rem op de eetlust, maar een verzadigingshormoon zou moleculair neurobioloog Roger Adan het niet noemen. “Vet is waar je energie opslaat, leptine informeert je lichaam hoeveel voorraad er is.” Hoe meer vet, hoe meer leptine, hoe meer signalen in het regelcentrum van de hersenen binnenkomen. Die hersenen sturen vervolgens aan het lichaam de boodschap: stop met eten, zwengel het verbrandingssysteem aan.

Dat mechanisme raakt verstoord als je obesitas ontwikkelt. De hersenen krijgen dan continu zo’n hoog gehalte leptine binnen dat ze niet meer reageren. Die resistentie is mede waarom crashdiëten slecht werken. Natuurlijk val je af van tijdelijk weinig eten, maar de verstoorde balans blijft. Op lange termijn krijg je vaak het jojo-effect.

Naast leptine speelt stresshormoon cortisol een rol. Bij acute stress krijgen veel mensen geen hap door hun keel, maar chronische stress leidt vaak tot extra kilo’s, zegt Van Rossum. “Cortisol geeft een sein aan het brein om calorierijk te eten, dan ben je eerder geneigd ongezond te snacken.” Ondertussen gebeurt in het lichaamsvet iets bijzonders bij chronisch verhoogd cortisol: het verplaatst zich naar de buik. Terwijl juist buikvet het meest ongezonde vet is, een risicofactor voor onder andere hart- en vaatziekten.

Ook zien vrouwen in de overgang vaak een buikje verschijnen als de balans in geslachtshormonen verandert: oestrogeen neemt sterker af dan testosteron. De kilo’s vliegen er bij vrouw en man op latere leeftijd sowieso sneller aan doordat we steeds minder groeihormonen aanmaken. Van Rossum: “Je stapelt dan gemakkelijker vetmassa en minder spiermassa op.”

Daarnaast verstoren aandoeningen en medicijnen de balans. Zo komt gewichtstoename vaak door een tekort aan schildklierhormoon. Er gebeurt dus van alles in onze hormoonhuishouding waarover we weinig controle hebben. Wat je wel zelf kunt doen om een té grote balansverstoring tegen te gaan? Gezond eten, bewegen, voldoende slapen en niet te veel stressen.