‘Wat offline niet kan, mag online ook niet meer’: Nieuwe Europese wetten maken einde aan jungle op het internet

Breton en zijn collega Margrethe Vestager hadden ongeveer anderhalf jaar geleden de voorstellen voor een Digital Services Act (DSA) en een Digital Markets Act (DMA) op tafel gelegd. Bedoeling is de Europese wetgeving aan te passen aan een tijdperk waarin het internet en grote digitale platforms als Google, Meta, Apple en Amazon een prominente plaats in het dagelijkse leven hebben ingenomen en aanzienlijke invloed op economie en samenleving uitoefenen.

Over de twee teksten bereikten de Europarlementsleden eerder dit jaar al een akkoord met de lidstaten. De deal over de DSA werd in Straatsburg bekrachtigd met 539 tegen 54 stemmen (30 onthoudingen). Die wet inzake digitale diensten wil meer bescherming bieden voor gebruikers. Zo komt er een verbod op misleidende praktijken en op kinderen gerichte reclame, moeten platforms meer transparantie bieden over inhoudsmoderatie en algoritmes en online marktplaatsen de identiteit van de handelaren controleren. Meest in het oog springend is de verplichting voor de platforms om haatzaaiende en andere illegale inhoud sneller te verwijderen.

Externe controle

De verplichtingen zijn strenger voor de platforms die minstens 45 miljoen gebruikers per maand hebben. Ze moeten zelf moeten voorkomen dat hun diensten gebruikt worden voor bijvoorbeeld het verspreiden van illegale content of om democratische verkiezingsprocessen of grondrechten negatief te beïnvloeden. Daarnaast moeten ze de overheid en erkende onderzoekers toegang bieden tot hun data en algoritmes. Daarbij worden ze jaarlijks onderworpen aan onafhankelijke audits en komen ze onder toezicht van de Europese Commissie.

Vlaams Belang stemde tegen de tekst, PVDA en N-VA onthielden zich. Voor N-VA betekent de wet wel “een stap vooruit”, maar de partij vreest dat het ‘notice-and-action’-systeem de platformen zal aanzetten tot het overmatige verwijderen van berichten uit vrees voor aansprakelijkheid en zo de vrije meningsuiting aan banden zullen leggen. “De vrije meningsuiting is uiteraard niet absoluut, maar om censuur te vermijden, pleit ik eerder voor een lijst van enkele limitatief opgesomde misdrijven waarvoor de grote sociale platformen eigenmachtig inhoud kunnen en moeten verwijderen”, stelt Geert Bourgeois. “Optreden tegen beweerde illegale inhoud komt in een rechtsstaat aan de rechter toe”.

Meer concurrentie

De DMA, die met een nog grotere meerderheid van 588 tegen 11 stemmen (31 onthoudingen) werd gevalideerd, focust meer op de marktorganisatie en moet leiden tot een gelijk speelveld tussen digitale bedrijven. De wet moet voorkomen dat de grote zoekmachines, sociale media, marktplaatsen en andere zogenaamde “poortwachters” met een machtspositie op het internet oneerlijke voorwaarden opleggen aan andere bedrijven en consumenten. Momenteel moet de Commissie die praktijken tackelen via de klassieke concurrentieregels, maar die aanpak is al meermaals op zijn limieten gebotst.

De DMA verbiedt deze poortwachters voortaan om hun eigen producten en diensten op hun platforms gunstiger te rangschikken dan die van derden. Persoonsgegevens van gebruikers mogen enkel mits uitdrukkelijke toestemming nog verwerkt worden voor gerichte reclame en gebruikers moeten geïnstalleerde software of apps eenvoudig kunnen verwijderen en apps van andere spelers kunnen gebruiken. De grote spelers moeten er ook voor zorgen dat andere bedrijven kunnen interageren met hun diensten. Poortwachters die de regels niet naleven, riskeren boetes tot 10 procent van hun omzet of tot 20 procent bij recidivisme.

PVDA was de enige Belgische partij die de DMA niet goedkeurde, maar koos voor een onthouding. “We kunnen ons verheugen dat er eindelijk digitale wetgeving is, maar de wetgeving over markten en diensten is een ontgoocheling”, stelt Marc Botenga. Hij laakt dat de wetten het actuele model en de monopolies nog steeds bescherming bieden, de macht van algoritmes intact laat en dat de sancties afgezwakt zijn. “Er is een ander, democratisch model nodig om ons te bevrijden van de greep van Big Tech”.

‘Implementatie is cruciaal’

Tom Vandekendelaere (CD&V) vindt dan weer dat het historische belang van de wetten niet onderschat kan worden. “Het is wereldwijd het eerste jumbovliegtuig dat landt om Big Tech te reguleren.” Implementatie en handhaving wordt volgens hem nu cruciaal. “The proof of the pudding will be in the eating. Het parlement zal er nauw op toezien dat de Commissie en de lidstaten hun verplichtingen nakomen, zodat DMA en DSA echt een mentaliteitswijziging teweegbrengen op het terrein.”

Ook Europees Parlementslid voor Open VLD Hilde Vautmans is enthousiast in een interview op Radio 1: “De online wereld is op dit moment het Wilde Westen en Europa is het eerste continent ter wereld dat een grondige hervorming van de digitale ruimte doorvoert. We willen ervoor zorgen dat alles wat offline niet kan ook online niet kan.”

Ook de lidstaten moeten de twee teksten nog bekrachtigen. Dat zou in september afgerond moeten worden. De DSA zal vanaf januari 2024 (of vijftien maanden na de bekendmaking in het Publicatieblad indien dit later zou zijn) van toepassing zijn. Voor de grote platforms gelden de nieuwe verplichtingen al sneller. De DMA zal zes maanden na de publicatie van toepassing worden.