Vraag van de week
Waarom sla je een hand voor je mond als je schrikt?
Of we nu getuige zijn van een ramp, de jackpot winnen of een domme verspreking maken: als we flink schrikken, slaan we doorgaans vrijwel allemaal de hand voor onze mond. Waarom is dat?
Om eerlijk te zijn: de wetenschap weet het niet precies. Er is weinig of geen onderzoek naar gedaan. Maar de meeste primatologen en evolutionair psychologen zijn het er wel over eens dat we met die hand willen voorkomen dat soortgenoten zien dat we bang zijn. De hand verbergt onze emoties en smoort als het ware de kreet van angst of verbijstering die we zouden willen slaken.
Cognitief psycholoog Mariska Kret doet onderzoek naar hoe diersoorten – vooral apen en mensen – emoties uiten. Ze is vooral geïnteresseerd in emoties en gedragingen die zich automatisch voltrekken, waar we dus niet over nadenken, maar die wél onze beslissingen beïnvloeden. “Mensen delen veel gedragingen met andere primaten. Denk aan glimlachen. Het ontbloten van de tanden duidt bij ons doorgaans op plezier of een teken van vriendschap of liefde. Maar de ‘glimlach’ van chimpansees die je op bijvoorbeeld verjaardagskaarten ziet, is vaak een uiting van nervositeit of angst, die niets te maken heeft met het zoeken van toenadering.”
De hand voor de mond lijkt een reflexmatige reactie. “Het is hoe dan ook een gebaar om jezelf te beschermen. Tegen soortgenoten aan wie je je zwakte niet wilt tonen. Maar misschien ook om te voorkomen dat je schadelijke stoffen binnenkrijgt. Wie heftig schrikt, spert zijn mond en ogen wagenwijd open. Vergelijk het met het afdekken van je oren als je een harde knal hoort; ook zo’n beschermend gebaar.”
Erectie verbergen
Chimpansees of bonobo’s die hun schrikreactie voor soortgenoten verbergen zijn nog niet gesignaleerd, maar volgens Kret zijn ze wel in staat hun emoties te verbergen. “Primatoloog Frans de Waal heeft geobserveerd dat een chimpanseeman die laag in de hiërarchie stond en gecharmeerd was van een vrouwtje, zijn erectie achter zijn hand verborg toen hij zag dat de alfaman zijn richting op keek.”
Kret gaat binnenkort onderzoek doen naar schrikreacties bij mensen en bonobo’s. Ze wil vooral weten of het voor de schrikreactie uitmaakt of we alleen zijn. Reageren bonobo’s anders op een (plastic) slang in hun hok als ze alleen zijn of met soortgenoten? En hoe reageren mensen als ze schrikken? Kret: “Niet iedereen slaat in alle schrikachtige situaties de hand voor de mond. We willen kijken in welke situaties welke uitingen van emotie zich voordoen. Vrijwel alle studies met mensen zijn gedaan aan de hand van foto’s: hoe reageren proefpersonen op plaatjes van mensen met verschillende gezichtsuitdrukkingen? Wij willen proefpersonen observeren als ze aan echte situaties worden blootgesteld.”
De hand voor de mond lijkt een universele reactie bij mensen, ongeacht waar ze wonen en tot welke cultuur ze behoren. Dat sluit een culturele verklaring uit, bijvoorbeeld dat we onze kreet smoren omdat gillen in het openbaar niet netjes is, net zoals we een geeuw achter de hand verbergen omdat we dat fatsoenlijk vinden.
Kret sluit culturele verschillen echter niet uit. “Toen we deze vraag in het laboratorium bespraken, zei mijn Koreaanse postdoc meteen dat een opengesperde mond in haar cultuur als heel onplezierig wordt gezien, als vies zelfs.”
