Waarom onversneden racisme zo welig tiert op het web

De voorbije maanden lijkt het wel 'alle remmen los', zegt Unia-woordvoerder Bram Sebrechts. Vorig jaar opende Unia 365 dossiers over racisme in de media, in negen op de tien gevallen ging het om haatpraat op Twitter of Facebook.

Een ranzig dieptepunt lijkt bereikt met de reacties op de dood van een 15-jarige jongen. Op vakantie in Marokko kwam hij om het leven bij een ongeval met een quad. Het nieuwsbericht belandde op de Facebook-pagina van de 'Vlaamse Verdedigings Liga'. Dat is een obscuur extreemrechts groepje, opgericht in 2013 door Gunther Vleminx en Jurgen De Cleen. Unia diende vorig jaar al klacht in tegen Vleminx. Het onderzoek bij het parket loopt.

Op internet circuleren foto's van Vleminx en een lachende Filip Dewinter. Het Antwerpse boegbeeld van Vlaams Belang distantieert zich van de groep. "Ze schuren zo dicht mogelijk tegen ons aan, maar wij laten dat niet toe."

Vleminx liet zich eerder opmerken bij de anti-islambeweging Pegida. De Vlaamse Verdedigings Liga zegt te strijden tegen religieus slachten, asiel en migratie en de leugens van de media. Ze verkopen steunkaarten voor 'hulpbehoevende Vlamingen', voor 10 euro per stuk. In april 2015 pakte de politie Vleminx op nadat het tot relletjes kwam op de Antwerpse Vrijdagmarkt bij een betoging van een man of tien voor de 'vrijheid van meningsuiting'.

Waar Dewinter het clubje afdoet als 'eerder folklore dan politieke realiteit' telt de Facebook-pagina liefst 23.000 volgers. Berichten over verongelukte asielzoekers of haatmisdrijven tegen migranten worden vrolijk becommentarieerd.

Bij een post over de dood van een jongen op vakantie in Marokko gingen dus alle remmen los. Dat de 15-jarige Ramzi Mohammad Kaddouri uit Genk in het nieuwsbericht over zijn dood een 'Vlaming' werd genoemd, werkte als een rode lap op een stier. Een jongen met een Arabisch klinkende naam die op vakantie gaat in het land waar hij mogelijk verre roots heeft, wordt via één muisklik geassocieerd met geweld, criminaliteit en terreur. "Voor eens en voor altijd uitroeien", zegt iemand. Hij doet geen moeite om zijn identiteit te verbergen.

Schelste stemmen

Volgens De Standaard reageerde Vleminx op de pagina dat het enkel zijn bedoeling was om vragen te stellen bij het woord 'Vlaming'. "Met bepaalde reacties is zelfs de Vlaamse Verdedigings Liga niet gediend." Die verantwoording bleek later niet meer terug te vinden.

Met de opkomst van sociale media verscheen racistische toogpraat opeens op onze computer en later op onze telefoon. Jongens en meisjes met Arabisch klinkende naam of met hoofddoek zijn op sociale media al langer het doelwit van racistische aanvallen. Na de aanslagen in Parijs en in Brussel piekten de haatberichten opnieuw.

Dat deze keer een onschuldige jongen van vijftien onder vuur wordt genomen, doet zelfs de strengste critici van de multiculturele samenleving sereen zwijgen. "Hier past alleen een blijk van medeleven voor de familie", zegt Dewinter. Zuhal Demir, die voor N-VA opkomt in Genk, noemt de racistische uitingen "degoutant". Ze vraagt de stad Genk klacht in te dienen bij Unia. Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) betuigt zijn deelneming aan de familie van "een jonge Vlaming".

Ook Sven Gatz (Open Vld), CD&V-medewerker Youssef Kobo, Tine Soens en Yamila Idrissi (sp.a) reageerden in de meest afkeurende termen. Lies Corneillie van Groen rapporteerde de haatberichten bij Facebook.

Is het zo dat de onmiddellijke toegang tot sociale media de toon en frequentie van racistische berichten de hoogte heeft ingejaagd? Vast wel, zegt Jogchum Vrielink, jurist en expert discriminatierecht (KU Leuven/Université Saint-Louis). "Enkele subgroepen hebben zich online gegroepeerd en laten daar fel van zich horen. Zo zijn zij erg zichtbaar." Maar wie een stapje achteruitzet, moet vaststellen dat de samenleving de afgelopen decennia toleranter is geworden, zegt Vrielink. "Daarom reageren zoveel mensen vandaag gechoqueerd."

Dat wil niet zeggen dat de kumbayasamenleving in het verschiet ligt: de opeenvolgende economische crises, de verpaupering van bepaalde buurten, de moeizame politieke verhouding met migranten en, recenter, de komst van nieuwe groepen vluchtelingen wakkeren bij bepaalde groepen onverdraagzaamheid aan. Een langzame positieve tendens sluit geen tegenreacties uit, zegt Vrielink. "Dat hebben we gezien in het integratiedebat, dat zien we nu met de vluchtelingencrisis." De reeks aanslagen, met wisselende impact die Frankrijk en Duitsland deze zomer hebben gekend zijn niet bevorderlijk voor het gemoed van racisten.

Bovendien is er politiek een opbod aan de gang. N-VA-voorzitter Bart De Wever herhaalt regelmatig dat we moeten "vechten voor onze waarden". Wie daar niet toe bereid is, zo voegde hij er in deze krant nog eens aan toe, "zal op zijn knieën verder mogen leven". Partijgenoot en minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon vindt dat we "in oorlog" zijn. De socialistische inspirator en socioloog Mark Elchardus heeft het desgevraagd over een "totale oorlog".

Harde kern

Een sterk gepolariseerd politiek debat heeft onvermijdelijk een impact op de samenleving, zegt politicoloog Dave Sinardet (VUB). "Het is een legitiem debat. Maar het is niet onlogisch dat wie zich al rechts op het politieke spectrum begeeft, nog minder geremd is om extreme standpunten te verkondigen. Het zijn ook niet de uitspraken van politici die dit een op een veroorzaken, zij zijn een veruitwendiging van een gepolariseerde samenleving." Het ranzige taaltje dat zich op sociale media manifesteert, situeert Sinardet in de harde kern racisten die volgens hem niet groter of kleiner is dan twintig jaar geleden, "alleen meer zichtbaar".

Wel stelt hij vragen bij de oorlogstaal, ook van De Wever en N-VA. "Ik weet niet of dit zoden aan de dijk zet. Als op de voorpagina van de krant geroepen wordt om het herinvoeren van de doodstraf, moet je niet schrikken dat er mensen zijn die dit letterlijk nemen."

De vraag is hoe dit te veranderen. Onderzoek leert dat vervolging racisten niet tot inkeer brengt. Integendeel, stelt Vrielink, "ze worden nog radicaler. Je moet dus afwegen of je als samenleving die strijd symbolisch wil voeren." Bovendien is de gerechtelijke uitkomst onzeker: het parket en Unia krijgen volgens Vrielink zoveel klachten over racisme, dat heel wat dossiers geklasseerd worden. "De wetgeving bestraft bovendien niet elke uiting van racisme, zodat een veroordeling niet gegarandeerd is."