Waarom de ontdekking van Proxima b zo'n groot nieuws is

Proxima b is een zogenaamde exoplaneet, een planeet die rond een ster draait, net zoals de aarde rond de zon. Exopaneten worden pas sinds de jaren 90 ontdekt, toen er voldoende krachtige telescopen gebouwd werden om ze waar te nemen. Sindsdien zijn er zo'n 3.500 van gevonden, vaak op grote afstand van de aarde.

Op het eerste zicht lijkt een nieuwe exoplaneet dus niet veel nieuws. Maar in het geval van Proxima b lijken alle omstandigheden tot nu toe wel bijzonder goed mee te zitten. De planeet vormt op termijn de grootste kans om een andere plek dan de aarde leven te vinden.

1. De afstand tot de aarde

Met Proxima b hebben we er een nieuwe buur bij, en niet zomaar eentje. Proxima b draait namelijk rond de rode kleine dwergster Proxima Centauri, en dat is de ster die na de zon het dichtst bij de aarde staat (vandaar ook zijn naam 'proxima', Latijn voor 'dichtbij'). "Alsof iemand heel de wereld afzoekt naar die ene zeldzame Pokémon, en hij staat gewoon in je achtertuin", zo verklaarde Philippe Mollet van Volkssterrenwacht Mira vanochtend in De ochtend op Radio 1.

Al is 'dichtbij' nog altijd relatief: vier lichtjaar, ofwel 40 biljoen kilometer. Dat is 40 met twaalf nullen erachter, een behoorlijke afstand dus. Doordat hij ook nog eens klein is, veel kleiner dan onze zon, is hij met het blote oog dan ook nauwelijks te zien.

Maar andere planeten staan nog eens veel en veel verder, vandaar het goede nieuws. De ontdekking van een "tweede aarde" bij de naaste buur van de zon is dan ook veelbelovend: dankzij de kleine afstand kan er met toekomstige telescopen gezocht worden naar tekenen van leven. "Dat is de volgende stap", aldus de astronomen bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht die de ontdekking deden. Wie weet is het in de verre toekomst zelfs mogelijk om bij de planeet op bezoek te gaan. Met de technologie van vandaag zou ons dat nog altijd zo'n 100.000 jaar kosten.

2. De afstand tot de ster

Bijzonder belangrijk bij de mogelijkheid op leven op eender welke planeet is de afstand tussen de planeet en de ster waar hij rondcirkelt. Staat de planeet te ver, dan is het er te koud. Staat hij te dicht, dan is het er te warm. Rondom elke ster is er dan ook een zogenaamde 'levensvatbare zone', afhankelijk van de grootte en sterkte van de ster. Dat er op onze aarde leven mogelijk is, is dan ook te danken aan het feit dat de aarde pal in de levensvatbare zone ligt, op 150 miljoen kilometer afstand.

Proxima b ligt op 'maar' 7 miljoen kilometer afstand van Proxima Centauri en draait dan ook in 11,2 dagen rond zijn ster, terwijl wij dan in 365 dagen doen rond onze zon. Op het eerste zicht lijkt die afstand dus te kort, maar wetenschappers noemen ze net goed. Proxima is een dwergster, geeft veel minder licht en warmte af dan onze zon en dus moet een planeet er veel dichter bij cirkelen. Wetenschappers schatten dat de temperatuur op Proxima b wel eens net goed kan zijn om oppervlaktewater mogelijk te maken.

Onderstaande grafiek geeft alles op de juiste schaal weer en vergelijkt Proxima b en zijn ster met Mercurius, de planeet die in ons zonnestelsel het dichtst bij de zon staat.

3. De massa

Proxima b is, hoewel hij 1,3 keer zo groot is als de aarde, behoorlijk klein in vergelijking met andere planeten. Daardoor hebben we hem ook nu pas gevonden, door onderzoek te doen naar schommelingen van ster Proxima Centauri. Doordat de planeet rond de ster draait, wordt die elke keer minuscuul uit balans gebracht, en die beweging hebben de astronomen kunnen waarnemen.

Maar de kleine massa maakt het wel veel waarschijnlijker dat Proxima b geen gasreus is, maar wel een vast oppervlak heeft met gesteente en metalen.

Vragen

Toch blijven er nog veel vragen over, en dan met name of Proxima b een atmosfeer heeft. Zonder atmosfeer verwachten wetenschappers dat de temperatuur op de planeet ongeveer -20 graden Celcius bedraagt. Is er wel een atmosfeer, dan kan de temperatuur wel eens boven het nulpunt liggen. Ook kan de atmosfeer een deel van de schadelijke stralingen van Proxima Centauri tegenhouden, wat de kans op enige levensvatbaarheid gevoelig doet toenemen. Dwergsterren vertonen krachtige röntgenvlammen en magnetische uitbarstingen. Dat is slecht nieuws voor kwetsbare organismen op een rondcirkelende planeet. Proxima is weliswaar niet heel actief, maar de nieuw ontdekte planeet ontvangt toch vierhonderd keer zo veel röntgenstraling als de aarde.

Nog een open vraag is hoe Proxima b draait. Als het altijd dezelfde helft is die naar de ster is gericht, kan er daar vloeibaar water zijn. Ook is het mogelijk dat bij een andere draaiing er enkel leven is in de tropische gordel.

Toekomst

Veel vragen dus, waarvoor nog evenveel onderzoek nodig is. Is er leven of niet? Wie een job zoekt in de astronomie, lijkt in de toekomst wel te kunnen rekenen op werkzekerheid. Proxima b is namelijk nog altijd niet met een telescoop te zien, dus voorlopig blijft het gissen naar hoe de planeet er echt uitziet. Er zijn wel toekomstige reuzentelescopen in ontwikkeling, zoals de Europese ELT (Extremely Large Telescope). Zelfs dan blijft het moeilijk, maar wetenschappers hopen de instrumenten voor die telescoop, die in 2024 moet werken, nog te kunnen aanpassen om Proxima b zo gedetailleerd mogelijk te bestuderen.

Een ruimtetuig naar de planeet sturen, is dan nog een hele grote stap verder. In theorie kan het nu al, maar we zouden er wel duizenden jaren over doen. Ter vergelijking: de sonde Voyager 1, die in 1977 door de NASA werd gelanceerd, heeft pas in 2012 ons zonnestelsel verlaten en bevond zich in 2013, na 36 jaar reizen, pas op 0,002 lichtjaar afstand van onze zon.