De oceanen hebben tot nu toe gratis en voor niks een groot deel van de opwarming van de aarde geabsorbeerd. Als de klimaatcrisis niet wordt aangepakt, zullen ze echter een bedreiging worden.
Dat is de waarschuwing van een speciaal rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat woensdag is verschenen. De zeespiegel zal eind deze eeuw met 1 meter stijgen als de uitstoot van broeikasgassen niet wordt teruggeschroefd. Honderden miljoenen mensen op eilanden en in kustregio’s zullen hierdoor met overstromingen en stormen worden bedreigd. De stijging kan oplopen tot 5 meter in 2300.
Aan het IPCC-rapport (Special Report on the Ocean and Cryosphere in an Changing Climate), het eerste in zijn soort, hebben meer dan honderd wetenschappers uit 36 landen meegewerkt. Het rapport is gebaseerd op de meest recente stand van de wetenschap over de impact van de klimaatverandering op de ecosystemen van oceanen, kustregio’s, poolstreken en hooggebergten en op de menselijke gemeenschappen die daarvan afhankelijk zijn.
De oceanen hebben volgens de IPCC-wetenschappers tot nu toe een groot deel van de broeikasgassen (zowat 25 procent per jaar) en van de opwarming van de atmosfeer opgenomen (circa 90 procent sinds 1970). Maar dat heeft een prijs: de oceanen worden warmer, zuurstofarmer, minder zout en zuurder. Verdere groei van de uitstoot en de opwarming zal ze onomkeerbaar veranderen, waarschuwt het IPCC.
Stijgingsgevaar
Het meest directe gevaar is de zeespiegelstijging, een gevolg van het smelten van de ijskappen van Groenland en Antarctica en het uitzetten van opwarmend oceaanwater. Het IPCC schat die stijging nu op 3,66 millimeter per jaar, tweeënhalf keer sneller dan het geval was tussen 1900 en 1990. Als de opwarming niet wordt afgeremd, zal dat leiden tot een stijging van 1 meter aan het eind van de eeuw. De historische stijging tot nu toe is circa 20 centimeter (sinds 1900).
De opwarming van het oceaanwater zal ook tot grote veranderingen in mariene ecosystemen leiden. Zo zullen mariene hittegolven veel vaker voorkomen dan nu, met fatale gevolgen voor koraalriffen. De verzuring van het water leidt ertoe dat schelpdieren slechter kalkskeletjes kunnen aanmaken. De biomassa in de oceanen zal afnemen met 15 procent, visserijopbrengsten met 21 tot 24 procent. Kustgebieden zullen door een toename van extreme stormen vaker te maken krijgen met vloedgolven en overstromingen, erosie en verzilting.
Het IPCC-rapport besteedt veel aandacht aan veranderingen in de zogenaamde cryosfeer, het bevroren deel van de wereld, met name in het noordpoolgebied, waar de opwarming tweemaal zo snel gaat als elders. Het totale smelten van de ijskappen van Groenland en Antarctica en de gletsjers van hooggebergten als de Himalaya, de Andes en de Alpen, is tussen 2006 en 2015 steeds sneller gegaan en bedraagt nu 653 miljard ton per jaar.
Vooral de Groenlandse ijskap slinkt steeds sneller. Deze zomer was daar voor het eerst de hele ijskap aan het smelten. Die verliest nu ongeveer 270 gigaton ijs per jaar. Het IPCC denkt dat dit proces tot 2100 de zeespiegel met 5 tot 30 centimeter zal doen stijgen, op een totale stijging van 40 tot 100 centimeter. Als de hele 3 kilometer dikke ijskap zou smelten, zou de zeespiegel in theorie 6 tot 7 meter stijgen (maar dat duurt eeuwen, zo niet duizenden jaren).
Zee-ijs
Ook het zee-ijs aan de polen smelt in de zomer steeds sneller, met gemiddeld 13 procent per tien jaar sinds 1979. Het zee-ijs in de Noordelijke IJszee slonk deze zomer tot 4,2 miljoen vierkante kilometer, het op een na het kleinste oppervlak ooit. Ook de dikte van het ijs neemt af, en meerjarig zee-ijs verdwijnt. Als de opwarming doorgaat voorziet het IPCC een kans van 10 tot 35 procent dat het zomerse zee-ijs in de Noordelijke IJszee aan het eind van de eeuw helemaal verdwijnt. Met enorme gevolgen voor diersoorten en mensen die ervan afhankelijk zijn.
De cryosfeer in het hooggebergte verandert eveneens drastisch door de opwarming. Overal ter wereld smelt ‘eeuwige sneeuw’, met name gletsjers. De gletsjers in de Alpen zijn sinds 1900 voor de helft verdwenen. Het IPCC denkt dat twee derde van het alpiene ijs eind deze eeuw verdwenen is, zelfs in de Himalaya. Met grote gevolgen voor de watervoorziening, want de ijskappen zijn de watertorens voor grote delen van de wereldbevolking. Door het smelten van de gletsjers neemt de kans op aardverschuivingen en overstromingen toe.
De opwarming kan er tenslotte toe leiden dat de miljarden tonnen CO2 en methaan, die liggen opgeslagen in de permafrost van met name het noordelijk halfrond, vrijkomen in de atmosfeer. Het IPCC schat dat op termijn 30 tot 99 procent van de permafrost van toendra’s en taiga’s kan smelten en dat dit tot een sterke extra opwarming zal leiden. De angst geldt met name voor methaan, een veel krachtiger broeikasgas dan CO2.
