"Ritalin verslavend als je het middel snuift of spuit"

Wie zich in het grootstedelijke feestcircuit begeeft, weet: Ritalin is prima te gebruiken als partydrug. Methylfenidaat is de officiële naam voor medicatie die mensen met adhd helpt zich beter te concentreren, drukke prikkels te negeren en simpelweg wat kalmer te worden. Bij gebruikers die géén adhd hebben, werkt het middel juist opwekkend. Je krijgt er een praatkick van en blijft nog uren wakker. Een milde versie van cocaïne of speed dus, vandaar de gekscherende bijnaam kindercoke.

Een rondgang langs handhaving en hulpverlening leert dat ook zij op de hoogte zijn van dit alternatieve gebruik, al is er weinig bekend over de grootte van het probleem; cijfers ontbreken. "Ik heb gehoord dat Ritalin wordt gebruikt in het feestcircuit en door studenten bij het maken van toetsen", zegt Gigi van de Loo, kinder- en jeugdpsychiater bij Karakter, een instelling gespecialiseerd in adhd. "Je kunt eraan verslaafd raken, maar dan moet je het middel snuiven of spuiten. Je hoort trouwens ook weleens dat moeders de medicijnen van hun kinderen gebruiken om af te slanken."

In 2014 werd in Nederland zo'n 1,4 miljoen keer methylfenidaat verstrekt, blijkt uit gegevens van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (die de uitgifte van geneesmiddelen bij 95 procent van de Nederlandse apotheken analyseert). Het totaal aantal gebruikers van methylfenidaat kwam volgens SFK uit op 224.000. Zowel het aantal gebruikers als het aantal verstrekkingen steeg ten opzichte van 2013. De piek van het aantal gebruikers ligt in de leeftijdscategorie 11 tot 20 jaar. Onder die 224.000 zijn ruim 100.000 volwassenen die ook methylfenidaat krijgen voorgeschreven - en dat gebeurt soms ten onrechte.

Clandestiene handel

Methylfenidaat wordt door uiteenlopende groepen misbruikt. Zo vertelt een (anonieme) jongen met adhd over hooggeplaatste zakenmannen die Ritalin gebruiken omdat ze niet betrapt willen worden met coke op zak. Een ander vertelt over vrachtwagenchauffeurs die het middel gebruiken om wakker te blijven op de weg. Omdat methylfenidaat in principe een legaal medicijn is tegen de symptomen van adhd, is het lastig te zeggen hoeveel mensen methylfenidaat voor andere doeleinden gebruiken. Kort gezegd: het aantal gebruikers zegt niets over het aantal misbruikers.

Waar vraag is, ontstaat vanzelf een clandestiene handel. Bedrijfskundestudent Max (22) gebruikt al sinds zijn 14de medicatie tegen adhd, al is dat niet op regelmatige basis. Hij geeft daarom ook weleens pilletjes aan vrienden en studiegenoten, zodat ze scherper zijn tijdens een tentamenweek - of het stevige drinken op feestjes langer volhouden. Max verdient er niet veel aan: hij accepteert wat de gek ervoor wil geven. "Iets van 1 euro per pil, of 5 euro voor een paar. Eén keer heb ik er twintig verkocht voor 40 euro, aan een vriend die een zware periode had."

Ook fotograaf Jacob (28) heeft zijn medicijnen een tijdje doorverkocht. Zo was hij een keer in Oostenrijk om een snowboardfestival te verslaan. Na een paar dagen waren Jacob en zijn vrienden blut en besloten ze zijn Ritalin door te verkopen aan een stel nieuwsgierige Britten. "Ik vroeg toen 30 euro per strip." Jacob kreeg op zijn 11de de diagnose adhd en gebruikt sindsdien af en aan medicatie "om alle prikkels wat te verzachten". Hij werd er echter "te kalm van" en stopte ermee. Het voorraadje dat hij nog had liggen - vijf pakjes met elk dertig tabletten - sleet hij op feestjes.

Alleen op recept

Hoe groot is deze handel in methylfenidaat? Ook daarover is niet veel bekend, maar dit is wat we wél weten. Methylfenidaat staat op lijst 1 (harddrugs) van de Opiumwet. Het middel valt tegelijkertijd ook onder de Geneesmiddelenwet, die de productie en distributie van het medicijn reguleert. Je hebt een vergunning nodig om het geneesmiddel te verstrekken, zegt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie. Dat mogen alleen apothekers, huisartsen en psychiatrische instellingen.

Ritalin is dus alleen op recept verkrijgbaar. Het recreatieve gebruik is niet strafbaar, maar het zonder vergunning verhandelen wel. Daarop staat een straf van maximaal zes jaar onder de Wet Economische Delicten. Er zijn bij het OM echter geen gevallen bekend van strafrechtelijke vervolging na het verhandelen van methylfenidaat. De politie schaart methylfenidaat alleen onder het kopje geneesmiddelen. "Wij kunnen dus niet specificeren op het middel", zegt een woordvoerder.

Verslavingszorginstelling Jellinek is in de praktijk nog geen mensen tegengekomen die het medicijn misbruiken. Het OM heeft geen cijfers over de handel. "Ritalin wordt weleens aangetroffen bij drugscontroles, maar we kennen geen onderzoeken die zich uitsluitend richten op de illegale handel in Ritalin." Over het verhandelen is dus alleen anekdotisch bewijs. Als we dat mogen geloven, gebeurt het slechts op kleine schaal.

Geen specifieke richtlijnen

Toch is de geestelijke gezondheidszorg alert op dit soort incidenten. "Zorgvuldig recepten uitschrijven en documenteren" zijn essentieel om misbruik en doorverkoop tegen te gaan, zegt psychiater Van de Loo. Soms haalt ze er een sjoemelaar tussenuit. "Zo was er een jongen die elke vrijdag om tien voor vijf opbelde dat zijn pillen op waren, maar hij kwam nooit op controle. Dan word je achterdochtig. Of ouders die keer op keer het potje medicijnen zogenaamd in het water laten vallen of zeggen dat hun kind op het recept heeft geschilderd, waardoor het onleesbaar is."

Psychiaters hebben niet een duidelijk protocol om dit tegen te gaan. Volgens Van de Loo is opletten de enige methode. Psychiaters en kinderartsen stellen meestal de diagnose adhd, maar ook huisartsen mogen dat doen en methylfenidaat voorschrijven. Gaat het daar mis, bij huisartsen die niet goed opletten bij het voorschrijven? Volgens Van de Loo is het geen kwestie van psychiaters versus huisartsen. "Ook als we alles zorgvuldig bijhouden, hebben we nog geen grip op wat ouders en patiënten vervolgens met de recepten doen."

Ook huisartsen hebben geen specifieke richtlijnen om misbruik te voorkomen, zegt een woordvoerder van het Nederlands Huisartsen Genootschap. "Wel adviseren we huisartsen alleen een herhaalrecept methylfenidaat voor te schrijven als de patiënt op halfjaarlijkse controles komt." Volgens het NHG is de ongeoorloofde doorverkoop van Ritalin niet de verantwoordelijkheid van de huisarts, noch van de psychiater. "Dat is de verantwoordelijkheid van de verkoper." Een groter probleem, zegt psychiater Van de Loo, is dat tabletten niet worden ingenomen als ze worden voorgeschreven. "En dan heb ik het over alle geneesmiddelen."

Ritalin verhandelen kan dus eigenlijk alleen op kleine schaal - en rijk word je er zeker niet van. De kans dat jongeren massaal verslaafd raken aan gratis uitgedeelde Ritalin, of zelfs een overdosis nemen, is volgens de psychiater niet groot. "Als partydrug is de kans op verslaving kleiner dan bij roken, wiet en alcohol." Maar je moet er niet te veel van nemen. Van de Loo: "Als je tien tot twintig tabletten paracetamol neemt, kun je daaraan ook doodgaan. Als je te veel methylfenidaat neemt, slaat je hart op hol en word je heel hyper. Een te hoge dosering is vooral erg onplezierig."

_{Om privacyredenen zijn de namen Max en Jacob gefingeerd.}