Onze grootste nachtmerrie heet vandaag niet ‘de energiefactuur die straks op de mat valt’ maar ChatGPT

Dag lezer,

Een intieme bekentenis. Het is hoogst uitzonderlijk dat wij van de wetenschapsredactie ‘s nachts wakker liggen van prangend nieuws. Wellicht is dat gezond, want anders zouden we zo ongeveer nooit slapen. En slapen is voor ons een topprioriteit, onder andere op advies van neurowetenschapper Matthew Walker, auteur van Why we sleep en directeur van het Centrum voor Menselijke Slaap aan de Universiteit van California.

Zelfs de klimaatcrisis zorgt hier niet meteen voor nachtmerries, want hoewel we ze overdag bloedernstig nemen, is informatie over alweer meer CO2-uitstoot in plaats van minder, een ‘record het warmste jaar’ of een natuurramp door de opwarming nu zodanig ‘het nieuwe normaal’ dat ze zich niet meer in het onbewuste deel van onze geest dat ‘s nachts actief is weet te nestelen. Ook het nieuws dat de volgende klimaattop geleid wordt door een oliebaas in Abu Dhabi, dat Exxon Mobile al eindjaren zeventig wist van de klimaatverandering maar twijfel bleef zaaien en dat de aarde volgend jaar mogelijk al 1,5 graad warmer is dan in pre-industriële tijden raakt bij ons blijkbaar niet meer door de buffer van dromenland.

Vandaar onze verbijstering toen er onlangs wel een nieuwsverhaal in onze dromen sloop. Op angstaanjagende wijze dan nog. Onze grootste nachtmerrie heet vandaag niet ‘de energiefactuur die straks op de mat valt’ maar ChatGPT. Dat wonderlijk staaltje kunstmatige intelligentie blijkt op simpel verzoek vernuftige essays, liedjesteksten en papers te schrijven.

Een mens hoeft de machine daarbij enkel even te commanderen en is verder niet meer nodig. Iemand kan deze AI bijvoorbeeld de opdracht geven : schrijf een artikel over hoe dolfijnen naar elkaar schreeuwen om over het lawaai van mensen uit te komen in de stijl van Barbara Debusschere en luttele seconden later rolt een artikel uit de machine.

Ons jaagt dat uiteraard de stuipen op het lijf. Zodanig zelfs dat we het niet eens zelf durven proberen. Even klampten we ons vast aan de ervaring dat talige kunstmatige intelligentie doorgaans niet bepaald vlot beschikbaar is in het Nederlands. Bijna wekelijks zuchten en vloeken wij omdat de mensheid wel in staat is tot fabelachtige technologische kunstjes zoals onderzoeksrobotten op Mars of de James Webb Ruimtetelescoop maar er niet in slaagt om klankopnames van interviews in het Nederlands vlot om te zetten naar tekst. Sinds de komst van ChatGPT was die gebrekkige bediening voor onze moedertaal eerst ons enige zelfbedachte kalmeermiddel. Tot een expert meldde: ‘ChatGPT spreekt moeiteloos Nederlands!’. Onze nachtmerrie komt dus geheid af en toe terug. Niemand weet nog wie wat geschreven heeft en of het wel echt door een mens gecontroleerd werd. Op de achtergrond schreeuwen dolfijnen.

Bovendien lijkt de razend populaire chatbot niet alleen het leven van journalisten en van studenten en proffen op zijn kop te zetten, maar ook het vertrouwen in de wetenschap aan te tasten. Zo toont nieuw onderzoek dat ChatGPT ook heel overtuigend wetenschappelijke samenvattingen uit zijn digitale duim kan zuigen. Die zijn zo geloofwaardig dat zelfs getrainde wetenschappers, die zijn gespecialiseerd in papers en publicaties controleren, erin tuinen.

Griezelig, als je het ons vraagt. We kunnen alleen maar duimen dat we even verkeerd zijn met onze angsten als de mensen, waaronder Plato, die ooit waarschuwden dat geschreven taal ons naar de verdoemenis zouden helpen. En hun opvolgers-alarmisten die dezelfde claim maakten over de boekdrukkunst, radio, televisie en het internet.

Wat helpt tegen onze muizenissen is het de hele tijd hebben over de stortvloed aan ontdekkingen die de JWST doet omdat hij “het gewoon heel, heel, heel erg goed doet", zoals een astronoom die even uit zijn bedaarde rol valt het verwoordt. Ook al meldt Eos hoe Eureka-wetenschap niet meer van deze tijd is, als het over de JWST gaat, is een eureka-sfeer wel gerechtvaardigd.

Ook helend voor de onrustige verslaggeversziel is het nieuws dat er in Zweden zeldzame aardmetalen zijn gevonden, kleinoden die we heel erg nodig hebben in de omschakeling naar veel meer groene energie en waarvoor we nu zijn aangewezen op China.

Als het over de opwarming van de aarde gaat trekken we ons op aan het ondernemende pragmatisme van wetenschapper Valerie Trouet, die binnenkort het Belgische Klimaatcentrum gaat leiden en uitlegt hoe er het afgelopen jaar ook veel positiefs is gebeurd als het gaat over klimaat. Trouet doorprikt en passant ook het eeuwige, vermoeiende cliché dat wie zich zorgen maakt over de opwarming van de aarde per definitie een alarmistische, hysterische boskabouter is die eist dat we kernenergie en andere CO2-vrije technologie in de ban slaan en in een goed geïsoleerde grot moeten gaan leven waar we alleen nog algen eten.

Waar wij ten slotte eveneens van opkikkeren na een doorwaakte nacht vol creatief schrijvende robotten en schreeuwende dolfijnen is de boodschap dat dat hele ‘Blue Monday’-gedoe pseudowetenschap is. Het is niet aangetoond dat maandag 16 januari de dag is waarop meer mensen dan ooit ‘depri’ zijn. Het concept blijkt vooral een commercieel tintje te hebben waarbij bedrijven ons oproepen allerlei spullen te kopen waarmee we al die blauwe gevoelens zouden kunnen wegtoveren. Daardoor lijkt die Blauwe Maandag vooral een broertje te gaan worden van Zwarte Vrijdag. Of om het met de woorden van cognitief neurowetenschapper Matt Wall te zeggen: “Geen enkele serieuze studie heeft ooit iets zoals Blauwe Maandag kunnen identificeren. Het is als de vraag stellen ‘wat is het zonnigste paard?’ of ‘welke groenten spelen best snooker?’”. Al vermoeden wij ondertussen dat ChatGPT zelfs daar antwoord op heeft.

Uitgeruste groeten,

De Wetenschapsredactie