Onderzoek wijst nu uit: eerlijkheid duurt echt het langst

‘Denk niet te lang na over je antwoord, je eerste reactie is meestal de beste.’ Nieuw onderzoek zet deze populaire instructie – bekend uit psychologische testen – op de helling.

In tijdschriften, in psychologisch- en sociaalwetenschappelijk onderzoek en in zelfrapportagetesten naar ADHD, stress of faalangst: op allerlei plekken klinkt het advies ‘denk niet te lang na over je antwoord’. Het idee daarachter is dat het mensen tijd kost om hun eerlijke antwoord sociaal wenselijk te ‘verdraaien’. Om mensen die tijd niet te geven, wordt hen gevraagd zo snel mogelijk te antwoorden. Een uiterst dubieuze redenering, schrijven onderzoekers van de Universiteit van Californië in het wetenschappelijk tijdschrift Psychological Science. Uit hun experimenten blijkt juist dat deze methode niet de ‘ware’, maar juist sociaal wenselijke antwoorden oplevert.

Op stellingen als ‘het raakt me als ik mijn zin niet krijg’ en ‘ongeacht met wie ik praat, ik ben altijd een goede luisteraar’, gaven 1.500 proefpersonen het antwoord ‘waar’ of ‘niet waar’. De ene helft moest binnen 11 seconden op de stelling reageren, de andere helft mocht er zo lang als nodig over doen. De groep die snel moest antwoorden bleek meer sociaal wenselijke antwoorden te geven dan de groep die niet onder tijdsdruk stond. De verklaring volgens de Amerikaanse onderzoekers: de reacties die mensen geven wanneer ze onder tijdsdruk staan, zijn de reacties die als ‘standaard’ in hun hoofd geprent staan. Die standaard komt voort uit het sociaal wenselijke gedrag dat mensen hun leven lang aanleren. Het overtreden van sociale normen zou meer tijd en overleg vereisen.

Kanttekening

Hoogleraar psychologie in Tilburg Jaap Denissen, niet betrokken bij de studie, vindt dat het onderzoek goed is uitgevoerd en is positief over het grote, representatieve aantal proefpersonen. Toch plaatst hij kanttekeningen bij de studie: “De gevonden effecten zijn erg klein. Daarbij wordt veel literatuur over dit vraagstuk niet benoemd, waardoor de studie een klein eiland in een groter geheel blijft. Ook vraag ik me af of de maat waarmee ze sociale wenselijkheid meten accuraat is.” Want wat is het sociaal wenselijke antwoord bij stellingen als ‘ik lieg nooit’? Is dat ‘waar’? Of is het sociaal wenselijke antwoord juist eerder een bescheiden antwoord waarin je toegeeft dat je soms liegt? Denissen: “Mensen die op alle stellingen perfect antwoorden, zou je zelfs als wat narcistisch kunnen zien. En dat is ook niet bepaald sociaal wenselijk.”

Bedrijven en instellingen hoeven hun huidige vragenlijsten nog niet in de papierbak te gooien, aldus de hoogleraar. “Er zijn namelijk genoeg onderzoeken die aantonen dat vragenlijsten met tijdsdruk juist wel zin hebben. Nu heeft dit onderzoek dus alleen nog academische implicaties. Voordat er maatschappelijke gevolgen optreden, is meer onderzoek nodig.”