Nieuw ontdekt type ‘mini-explosies’ op sterren geven toch nog megaknal met hoeveelheid brandstof van honderdduizend Everests

Een soort kosmische rotjes, zo zou je de gloednieuwe sterexplosie die een internationale groep astronomen ontdekte mogen noemen. Bescheiden in vergelijking met het serieuzere knalvuurwerk, zoals nova’s en de nog zwaardere supernova-explosies. Die laatste zijn zelfs zo hevig dat ze het einde inluiden van de ster waarop ze plaatsvinden.

“Deze explosies zijn veel kleiner. Er komt ongeveer een miljoen keer minder energie bij vrij dan bij een nova-explosie”, zegt sterrenkundige Nathalie Degenaar (universiteit van Amsterdam), coauteur van het artikel over de vondst dat pas verscheen in vakblad Nature. “We hebben ze daarom micronova’s genoemd.”

Overweldigend formaat

Overigens zijn termen als ‘micro’, ‘klein’ en ‘bescheiden’ op kosmische schaal al snel relatief. Naar aardse maatstaven is zo’n micronova alsnog een knal van overweldigend formaat. De explosie verbruikt bijvoorbeeld een hoeveelheid brandstof die qua gewicht gelijk is aan een slordige honderdduizend Mount Everests.

Beide explosies - nova en micronova - vinden overigens plaats bij zogeheten witte dwergen, de opgebrande overblijfselen van grotere sterren waarin geen kernfusie meer kan plaatsvinden. Dat zulke uitgeputte sterren toch explosies produceren, komt doordat ze soms vlak bij een ‘gewone’ ster staan. De witte dwerg kan in dat geval met zijn zwaartekracht materiaal van de nog brandende ster slurpen, als een kind dat een dropveter uitrolt. Wanneer zich op die manier genoeg materiaal op het oppervlak van de dwerg heeft verzamelt, volgt de explosie.

Bij een ‘gewone’ nova licht dan het gehele oppervlak van de ster op, waarna deze wekenlang fel blijft stralen. Een micronova-explosie beperkt zich tot een van de polen van de ster, en duurt hooguit een paar uur.

“Het viel ons op dat de witte dwergen waarop deze explosies plaatsvinden allemaal een heel sterk magneetveld hebben”, zegt Degenaar. Vermoedelijk zorgt dat magneetveld ervoor dat de ‘brandstof’ voor de explosie zich ophoopt bij een van de magnetische polen, zodat het daar eerder de kritieke hoeveelheid voor een explosie passeert. “Maar we moeten het exacte natuurkundig mechanisme nog nader onderzoeken.”

Gelukkig toeval

De vondst was een gelukkig toeval. De onderzoekers bekeken de omgeving met behulp van ruimtetelescoop Tess, ontworpen om te zoeken naar verre planeten, toen ze de opvallende handtekening van de micronova-explosies zagen. “Het is heel zeldzaam dat je een nieuw soort kosmische explosie in de boeken mag bijschrijven”, zegt Degenaar.

Astronoom Ignas Snellen (Universiteit Leiden), zelf niet bij het onderzoek betrokken, is dan ook enthousiast over de vondst. “Ik had het gevoel dat we alles van witte dwergen nu wel wisten”, zegt hij. “Het is erg mooi dat deze onderzoekers dan plots toch nog iets nieuws ontdekken.”