Niet alleen een menselijk trekje: ook apen groeten elkaar en nemen afscheid

Tot voor kort werd gedacht dat alleen mensen uitgebreid afscheid van elkaar nemen nadat ze samen een activiteit hebben ondernomen, maar nu blijkt uit internationaal onderzoek dat ook mensapen deze sociale etiquette beheersen.

De onderzoekers observeerden het gedrag van groepen bonobo’s en chimpansees in vier verschillende dierentuinen en beschrijven hun bevindingen in vakblad iScience. In totaal analyseerden ze 1.242 interacties, waarbij ze vooral keken naar de manier waarop de apen een activiteit beginnen en afsluiten.

Uit hun observaties blijkt dat de apen, voordat ze met elkaar gaan spelen of elkaar vlooien, aftasten of de ander op dezelfde lijn zit. Dat doen ze bijvoorbeeld door oogcontact te maken, hun hoofden tegen elkaar aan te duwen of zelfs door elkaar de hand te schudden. Als de apen uitgespeeld of uitgevlooid zijn, volgt een soortgelijk afscheidsritueel waaruit die wederzijdse toewijding blijkt.

Opmerkelijk genoeg ontdekten de onderzoekers ook dat bonobo’s langer de tijd nemen om soortgenoten te begroeten waarmee ze een minder sterke band hebben, dan soortgenoten waarmee ze goed bevriend zijn.

Toenadering

“Een heel mooie vondst”, vindt Mariska Kret, universitair hoofddocent cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden, gespecialiseerd in onderzoek naar apen. Uit eerder onderzoek, onder meer van Kret zelf, is al gebleken dat bonobo’s toenadering zoeken tot onbekende soortgenoten: ze delen bijvoorbeeld hun eten, ook met vreemden.

Het zou interessant zijn om uit te zoeken waarom apen onderscheid maken tussen vrienden en bekenden, zegt Kret. Heeft het met beleefdheid te maken, zien ze kans om vriendschap te sluiten of zijn ze juist angstig voor onbekenden? “Om daar achter te komen moeten we lichamelijk onderzoek doen, dan kunnen we bijvoorbeeld achterhalen of de hartslag omhooggaat.”

Liesbeth Sterck, hoogleraar ecologische determinanten van gedrag aan de Universiteit Utrecht, vindt het niet verrassend dat de apen langer de tijd nemen voor onbekenden. Bij mensen zie je dat ook, vertelt ze. Als wij een kennis tegenkomen wisselen we allerlei beleefdheden uit, terwijl een omhelzing volstaat als we een vriend begroeten.

Hiërarchie

Om dan van ‘wederzijdse toewijding’ te spreken, zoals deze onderzoekers doen, vindt Sterck enigszins overdreven. “Dat je even aftast wat de ander wil, is helemaal niet gek: het is gedrag waar we van nature over beschikken.” Het onderzoek laat volgens Sterck zien dat het sociale proces evolutionair oud is. Bonobo’s en chimpansees zijn van alle dieren het meest verwant aan de mens. De kans is groot dat de sociale etiquette al aanwezig was bij de laatste voorouder die wij met deze apen deelden, zes miljoen jaar geleden.

Van chimpansees is bekend dat ze hun plek in de hiërarchie moeten verwerven door fysieke agressie, schrijven de onderzoekers. Sterck noemt het opvallend dat hiërarchie geen rol speelt in de begroetingen tussen deze apen: chimpansees nemen net zo lang de tijd voor een soortgenoot die hoger in de rang staat als voor aap die minder aanzien in de groep heeft.

Het onderzoek toont opnieuw aan hoe intelligent apen kunnen zijn op sociaal gebied, zegt Kret. “En dat is belangrijk, want mensen weten daar nog erg weinig vanaf.”