Na de uitbarsting van La Palma: ‘Iedere vulkaan heeft zijn eigen humeur en gedrag’

Lava heeft al honderd huizen vernietigd, vijfduizend mensen zijn geëvacueerd. Hoe uitzonderlijk is de vulkaanuitbarsting van La Palma? Rob Govers, universitair hoofddocent in Tektonofysica aan de Universiteit Utrecht: ‘Vulkanische as kan de longen perforeren, maar deze uitbarsting is te managen.’

Waarom is La Palma zo kwetsbaar voor vulkanische activiteit?

‘Je zou het moeten omdraaien: de Canarische Eilanden bestaan bij de gratie van vulkanen. De eilanders ervaren nu het nadeel daarvan, namelijk een uitbarsting, maar ze profiteren al eeuwenlang van de voordelen: het vruchtbare land dankzij de vulkanische bodem.

De vulkaanketen Cumbre Vieja valt onder een buitencategorie vulkanen. Meestal ontstaan vulkanen op plaatgrenzen, maar je hebt ook vulkanen in het midden van een tektonische plaat, zoals die op La Palma. Deze vulkanen zijn gevormd door mantelpluimen: vast gesteente uit de diepe aarde dat omhoog komt en vlak onder de plaat smelt, waarna het zich in de vorm van magma een weg naar het aardoppervlak baant.’

Wanneer blijft het bij een aardbeving, en wanneer wordt het een vulkaanuitbarsting?

‘Die vraag zouden we voor alle vulkanen willen beantwoorden. Aan alle vulkaanuitbarstingen gaan aardbevingen vooraf. Soms zijn die zwaar, soms gaat het om trillingen die nauwelijks voelbaar. Het zou makkelijk zijn als seismologen konden zeggen: aardbevingen met een kracht hoger dan 3 op de schaal van Richter resulteren in een vulkaanuitbarsting. Maar zo werkt het niet.’

De Spanjaarden houden het Canarische gebied goed in de gaten met gevoelige, seismologische meetapparatuur. Om een vulkaanuitbarsting te voorspellen, gebruiken aardwetenschappers ook satellieten en vliegtuigen met infraroodcamera’s. Als er een uitbarsting aan zit te komen, kun je daarop zien dat het gebied rond de vulkaan opwarmt. Ook de samenstelling van stoom afkomstig van de vulkaan is een goede indicator. Op basis van de hoeveelheid zwavel daarin kunnen ze zeggen: het magma bevindt zich nu op zoveel kilometer diepte.’

Dat de vulkaan uitbarstte, was dus geen grote verrassing. Al begon de uitbarsting met een knal, dat moet wel even schrikken geweest zijn.’

Hoe lang kan zo’n uitbarsting doorgaan en wat zijn daarvan de gevolgen?

‘Iedere vulkaan heeft zijn eigen humeur en gedrag. Om een voorspelling van de duur te doen, moet je kijken naar uitbarstingen van de vulkaan in het verleden of naar vulkanen die tot dezelfde vulkaanketen behoren. Bijvoorbeeld naar El Hierro, een vulkaan op het gelijknamige eiland ten zuiden van La Palma, die in 2011 tot uitbarsting kwam. Het is typisch voor dit soort vulkanen dat een uitbarsting lang duurt, ze zijn niet super explosief.’

Wat de gevolgen betreft, mensen leren ermee leven. Het is in principe best te managen, kijk maar naar de Etna op Sicilië: die is al decennialang aan het uitbarsten en daar gaan mensen ook nog gewoon naartoe op vakantie.’

Een vulkaanuitbarsting kan op lange termijn enorme consequenties hebben. Op beelden van de uitbarsting gisteren was een flinke rookpluim te zien. De vulkanische as die daarin meegevoerd wordt, kan de longen perforeren als je het inademt. Als de as terechtkomt op de vele bananenbomen die het eiland telt, kan het de maag perforeren. Oogsten zijn dus afgeschreven. Dat kan tot hongersnood leiden, maar dat is op La Palma niet realistisch, omdat de Spaanse regering zal instappen.’

Hoe zit het met het risico op een tsunami?

‘Dat risico werd aanvankelijk hoog ingeschat, met name een uitbarsting van de oude vulkaan in het noorden van La Palma zou gevaarlijk kunnen zijn. Recenter onderzoek wees uit dat het risico helemaal niet groot is. Maar het is net als met de overstromingen deze zomer: honderd procent zeker weten we het niet.’