“Laat prijzen fossiele brandstoffen maar agressief stijgen”

“Prachtig om deze jongeren bezig te zien”, zegt Kim Cobb (44), als we haar via ons Skype-videogesprek enkele voorpagina’s tonen met foto’s van de betogende scholieren in België. “Er is geen betere manier om instellingen wakker te schudden voor de noodzaak van klimaatactie dan de stem van jongeren op straat. Laat ze maar roepen wat er op hun hart ligt. Hun agenda’s zijn tenminste puur, ze hebben niet het cynisme van onze generatie. Ik heb goede hoop dat we ook zo’n klimaatbeweging in de VS gaan krijgen. Woensdag is er voor het eerst in vele jaren een klimaathoorzitting in het Congres in Washington. Daar getuig ik als wetenschapper, maar ook jongerenorganisatie ‘Zero Hour’ zal er worden gehoord.”

Cobb is een wereldvermaarde paleoklimatologe die samenwerkt met klimaatpionier Michael Mann en het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de Verenigde Naties. Sinds 1997 onderzoekt ze de historische evolutie van koraalriffen in de Stille Oceaan, om het weerfenomeen El Niño te doorgronden. Dat fenomeen warmt om de paar jaar het zeewater langs de evenaar uitzonderlijk op en beïnvloedt het weer drastisch . Ze stelde vast dat de El Niño’s extremer zijn geworden door de klimaatverandering, en zag de vernietigende gevolgen.

“In 2016 maakten we de intensiefste El Niño ooit mee. De koraalriffen die wij ter plaatse onderzochten stierven in enkele maanden en het maritieme ecosysteem rondom stortte totaal in. Het was een bloedbad”, vertelt Cobb. “We zijn bezorgd dat sommige riffen er nooit meer bovenop komen. We waren volslagen verrast door deze verliezen, die ook op het Australische ‘Great Barrier Reef’ enorm waren. Dit was tot dan de grootste wake-upcall ooit voor klimaatwetenschappers. Wat we ooit als een worstcasescenario voor twintig jaar vooruit zagen is nu al recent verleden. De klimaatweegschaal is gekanteld. De temperatuurstress wordt enkel maar erger. De prognose is uiterst somber. Klimaatverandering is niet alleen een traag en geleidelijk proces, ook de extremen zijn heviger en kunnen een ecosysteem in één keer volledig vernietigen. Als mensen zijn wij even kwetsbaar als een koraalrif. Dit zien we nu al bij extreme weerrampen.”

Welke actie ondernam u toen uw koraalrif stierf?

“Ik gooide mijn carrière drastisch om. Na 20 jaar enkel het probleem te hebben beschreven besloot ik de volgende twintig jaar ook mee te zoeken naar de oplossingen. Alle academici moeten dit volgens mij doen. Universiteiten hebben geen tijd meer voor business as usual.”

De eilanden waar u uw onderzoek doet gaan ook overstromen voor het einde van de eeuw…Kunnen we daar nog iets aan doen?

“Nee, we kunnen de stijging van de zeespiegel helaas niet snel genoeg meer afremmen. Daarvoor moeten we ons aanpassen. Deze trein verliet het station. Hoe hard we proberen de emissies terug te schroeven, er zal nu al een gevaarlijke stijging zijn van de zeespiegel in de volgende 50 tot 200 jaar. Er komen ook grotere stormvloeden. Met die zekerheid moeten overheden in samenwerking met wetenschappers de toekomst voor onze kustgemeenschappen, soms hele landen, nu al plannen. Alleen zo is te vermijden dat we grote stromen klimaatvluchtelingen gaan krijgen, en mensenlevens, bezittingen en economieën verloren gaan.”

Zijn andere effecten van klimaatverandering wél nog te matigen?

“Ja, maar dan is er een totale ommezwaai van onze globale economie nodig. Dat harde werk is begonnen maar volstaat niet. Het wetenschappelijke VN-panel voor klimaatverandering (IPCC), waar ik aan meewerk, kwantificeerde de scenario’s. We hebben nog de keuze tussen een wereld die gemiddeld 1,5 graden Celsius opwarmt boven het pre-industriële niveau of 2 graden en meer. Daar tussenin zitten gekwantificeerde – nog te vermijden – verliezen. Als we nu in actie komen kunnen we onze kinderen later deze eeuw beschermen”.

Welke maatregelen vindt u nu het dringendst?

“Er kunnen niet genoeg wortels en stokken zijn om ons gedrag te veranderen. Beloon koolstofneutrale keuzes, belast CO₂-emissies van fossiele brandstoffen. Nu gebeurt dikwijls het omgekeerde. Olie, steenkool en gas zijn nog te dikwijls de goedkoopste optie. De wijze waarop de fossiele brandstoffen zijn ingegraven in ons economisch systeem kan ons decennia vertragen. Daarom is het volgens mij nodig om globaal de prijs van fossiele brandstoffen agressief te laten stijgen.

“Ook ben ik voorstander van een koolstofheffing mét dividendenfonds, een debat in de VS vandaag. Hogere CO₂-heffingen belanden dan in een centrale schatkist en op het einde van het jaar herverdelen we dit over de burgers. Wie een kleine ecologische voetafdruk heeft zal geld terug krijgen, de grote vervuilers, maar ook wie tien keer heen en weer naar Europa vliegt, zullen meer betalen dan nu.”

Wat zegt u tegen critici die zo’n ommezwaai te duur vinden?

“De economische schade van de klimaatimpact wordt astronomisch groot. Hier in de VS hebben we al honderden miljarden euro’s schade geleden door extremere orkanen. Draai de redenering om: duurzame energie is een sterke groeisector. Zo zijn er bij ons nu al meer goedbetaalde banen in de zonnepanelensector dan in de steenkoolwinning – al moeten we meer zonnepanelen lokaal produceren en niet importeren uit China.”

Hernieuwbare energie alleen volstaat voorlopig niet om aan de vraag te voldoen. Hoe staat u tegenover kernenergie?

“We hebben de luxe niet meer te wachten tot de strijd tussen de hernieuwbare en de nucleaire sector ooit wordt beslecht. Als we allemaal in dezelfde koolstofarme tent willen leven moeten we samen zo veel mogelijk opties ontplooien, ook de nucleaire. Dit is heus geen keuze voor oude reactoren die ons herinneren aan ongevallen zoals Fukushima, Tsjernobyl of Three Mile Island. De toekomst ligt in kleine hightechreactoren, en die zijn voor mens en milieu veiliger en goedkoper dan de steenkoolindustrie vandaag.”

Aan uw universiteit leidt u een ‘Global Change Program’ om uw samenleving klimaatneutraal te maken. Hoe pakt u dat aan?

“Onze basisgedachte was dat de hoeveelheid energie die we verspillen nog altijd on-waar-schijnlijk groot is. Honderdduizenden tonnen CO₂ vliegen dagelijks de deur uit en we betalen er voor, stelden we vast. Ik leid nu een project waarbij studenten verspilling identificeren én er iets aan doen. Vele kleine maatregelen kunnen grote verschillen maken. Een recent voorbeeld. Een groot bedrijf hier in Atlanta bood zijn werknemers via een softwaresysteem huurwagens van gemiddelde grootte aan als ze op zakenreis moesten. Mijn studenten veranderden de standaardoptie naar kleine wagens, op een kwartiertje. De onderneming bespaart nu tienduizenden euro’s per jaar en wij verminderen tonnen onnodige CO₂-emissies. Ik noem dit een voorbeeld van ‘laaghangend fruit’, dat we overal ter wereld snel moeten plukken.”

Is er een klimaatpositieve maatregel die volgens u onderbelicht blijft?

“O ja, bomen! Het énorme potentieel van bossen wordt onderschat. Klimaatverandering ontstaat niet alleen door CO₂ die naar boven verdwijnt maar ook omdat er te weinig bos is om CO₂ op te vangen. De balans is nu negatief. Liefst 15 procent van de jaarlijkse CO₂-emissies komt door ontbossing. De ontbossing moeten we zo snel mogelijk naar nul herleiden. Dan kunnen we door massale herbebossing onze eigen biosfeer toelaten ons te helpen een koolstofstabiele atmosfeer na te streven. Er is heus niet altijd dure technologie nodig. De boom is een succesvol R&D-project van miljoenen jaren oud.” (lacht)

Hoe hebt u intussen uw eigen gedrag al aangepast?

“Ik was gedurende 14 jaar één van de vele carpeople. Sinds de verdwijning van onze koraalriffen rij ik met de fiets, zo veel mogelijk. Tegen wagens ben ik niet maar maak ze dan koolstofarm, zoals elektrische voertuigen. Ik beveel iedereen aan zijn ecologische voetafdruk te berekenen. De mijne bestond uit 85 procent vliegen, één van de grootste CO₂-vervuilers in het transport. Nu vlieg ik sinds drie jaar 75 procent minder. Ook wetenschappers moeten meer aan teleconferencing doen in plaats van bijeen te komen op congressen.”

Tot slot, dreigt een point of no return als we te weinig doen?

“De stervende koraalriffen leerden me dat ook de mensheid razendsnel op een klif afstevent maar niemand weet waar ze precies ligt en hoe hoog ze is. De vraag is: wanneer nemen we de voet van het gaspedaal en gaan we eindelijk op de rem staan. Zoniet riskeren we kritieke kantelpunten in ons klimaatsysteem – en dat kunnen zelfs voor ons wetenschappers lelijke verrassingen worden. Laat dat maar een motivatie zijn om met z’n allen zo snel mogelijk het klimaat te stabiliseren.”