Het klimaat verandert sneller dan ooit: "Ik zag de gletsjers smelten"

Jane Francis neemt je in gedachten mee voor een wandeling in Antarctica. Het is lekker weer, een graad of 20, tikkeltje vochtig. Je loopt door subtropische bossen, een weelderige groene wereld. Met hier en daar een dinosaurus. Die herinnert ons eraan dat het heel lang geleden is. Voordat het ijs kwam.

Francis, hoogleraar paleoklimatologie, onderzoekt het klimaat in het verre verleden. Haar specialisatie is Antarctica, het ijzige continent op de zuidpool dat ze talloze malen heeft bezocht. Aan de hand van fossielen beschrijft ze de oergeschiedenis van het werelddeel dat niet altijd zo onherbergzaam is geweest als nu.

"Velen realiseren zich niet dat Antarctica tientallen miljoenen jaren geleden geen ijs had. Dat het bedekt was met bos, waarin dinosaurussen en veel andere dieren leefden. Het moet er 100 miljoen jaar geleden hebben uitgezien zoals de huidige oerbossen van Nieuw-Zeeland of Tasmanië. Fossielen van planten, bloemen, hout, schelpen en dierenbotten die zijn gevonden in Antarctica tonen aan dat het destijds veel warmer was dan tegenwoordig. Die temperaturen hielden verband met hoge concentraties CO2 in de atmosfeer. Mogelijk waren er kleine, tijdelijke ijskappen in de bergen, maar verder was het groen. Lichte vrieskou in de winter en aangename temperaturen in de zomer."

_{Tekst gaat verder onder de foto}

Hoe konden planten en dieren overleven in het duister van de wintermaanden?

"Planten zijn in staat zich aan de passen aan de wintertijd. Uit experimenten die we deden met planten die erg lijken op planten uit die tijd blijkt dat ze in een slaapstand gaan zolang het donker en koud is. Ze stoppen met groeien, nemen geen voedsel op en ademen niet meer. Zodra het licht wordt leven ze op. In de zomer hadden ze 24 uur zonlicht en meer tijd om te groeien. Niets in de fossielen duidt erop dat planten destijds anders leefden dan hedendaagse planten."

"Ik denk dat dinosaurussen in de winter naar streken gingen waar het warmer en lichter was. Destijds konden ze zich waarschijnlijk over land verplaatsen naar Zuid-Amerika en Australië. De zuidelijke continenten zaten toen aan elkaar vast."

Verdwenen de planten tegelijk met de dino's?

"De dinosaurussen stierven 66 miljoen jaar geleden uit, tegelijk met veel andere dieren in de oceaan. Planten bleven bestaan. We hebben plantenfossielen gevonden van 10 miljoen jaar oud. Het werd geleidelijk steeds kouder - Antarctica ging into the deep freeze. Zo'n 3 tot 4 miljoen jaar geleden was het hele continent bedekt met ijs en waren alle planten verdwenen."

_{Tekst gaat verder onder de foto}

U heeft aan veel poolexpedities meegedaan. Zag u de effecten van klimaatverandering?

"Ik kon zien dat gletsjers zich terugtrokken. Afgelopen zomer wandelde ik op een gletsjer op Spitsbergen, waar ik tien jaar geleden ook was geweest. Die gletsjer was aanzienlijk geslonken. Het ijs is aan het verdwijnen. In het noordpoolgebied gaat dat sneller dan in Antarctica. Dat is stabieler."

Hoe kijkt u, met uw kennis van het verleden, naar de toekomst van Antarctica?

"Ik kijk naar de klimaatcycli over periodes van miljoenen jaren, naar natuurlijke cycli zonder de invloed van de mens. Nu verandert het klimaat veel sneller dan ooit in het verleden. Nooit eerder zijn de CO2-niveaus zo snel gestegen als tegenwoordig. In het verleden zorgde het milieu voor zichzelf - dieren en planten verdwenen en evolueerden. Met de huidige snelle klimaatverandering moeten we voorbereid zijn om ons aan te passen aan veranderingen in ons milieu."

"Wetenschappers onderzoeken of de drijvende ijskappen rond het continent van onderaf afsmelten. Als die smelten heeft dat geen gevolgen voor het mondiale zeeniveau, omdat ze al drijven. Maar ze werken als drempel voor de gletsjers op land. Die bevatten zo'n 70 procent van de zoetwatervoorraad op aarde. Als de gletsjers op land niet worden tegengehouden en in zee uitmonden, gaat de zeespiegel aanzienlijk stijgen. We moeten bedenken hoe we bewoners op laaggelegen eilanden en van steden die aan de kust liggen, beschermen."

"Zelfs als we vanaf nu geen CO2 meer in de atmosfeer uitstoten, zal het nog honderd jaar duren voordat de aarde in balans is met de huidige concentraties broeikasgas. We kunnen ons hoofd niet in het zand blijven steken en hopen dat het vanzelf voorbij zal gaan. We moeten stoppen met de uitstoot van CO2 in de atmosfeer."