Het dilemma van de natuurdocumentairemaker: pinguïns redden of laten doodvriezen?

Storm op Antarctica. Een groepje keizerspinguïns raakt de weg kwijt en belandt in een ravijn. Enkele volwassen dieren raken de steile ijswand nog op, maar voor jongere of minder handige dieren dreigt de ravijn hun laatste rustplaats te worden.

Normaal gezien hoor je in zo’n BBC-documentaire dan de stem van de onvermijdelijke Sir David Attenborough die uitlegt hoe wreed, kil maar onverbiddelijk de wetten van de natuur soms zijn. Maar zondagavond, in de tweede aflevering van de nieuwe BBC Earth-reeks Dynasties, draaide het net iets anders uit.

De drie documentairemakers die de aflevering inblikten, konden het vruchteloze geklauter van de pinguïns niet aanzien en besloten de helling van een aantal trapjes te voorzien. Met succes. De vogels vonden de weg naar hun kolonie, en in de Britse huiskamers werden en masse de zakdoeken bovengehaald.

Maar al snel klonk ook kritiek. Want hadden de documentairemakers niet een van de absolute basisbeginselen van hun vakgebied aan hun laars gelapt? Je mag beestjes wel in beeld brengen, maar hun gedrag beïnvloeden is absoluut taboe.

Verzachtende omstandigheden

“Dat is inderdaad de regel”, zegt Chris Dusauchoit, jarenlang het gezicht van het VRT-programma Dieren in nesten. “Maar die hoef je daarom niet altijd even strikt toe te passen. Alles hangt af van de situatie.”

In dit specifieke geval zijn er behoorlijk wat verzachtende omstandigheden. Zo hebben de documentairemakers amper ingegrepen, legt Dusauchoit uit. “Er is geen reddingshelikopter aan te pas gekomen, er waren geen gigantische netten om de vogels te vangen. Ze hebben alleen een paar trapjes in de sneeuw gegraven. De rest hebben de pinguïns zelf gedaan.”

Mike Gunton, producent van Dynasties, wijst daarnaast op de beperkte gevolgen van de reddingsoperatie. “Normaal gezien heeft menselijk ingrijpen altijd consequenties”, vertelde hij aan de Britse Radio 4. “Je brengt jezelf of het dier in gevaar, je verandert de dynamiek in zo’n dierengroep of je ontneemt een andere soort een bron van voedsel. Maar dit is een van die uitzonderlijke gevallen waarin dat allemaal niet van toepassing was. Ik heb gisteren trouwens met David (Attenborough, red.) gesproken, en hij zou exact hetzelfde hebben gedaan.”

Levensgevaarlijk

Die consequenties zijn ook de reden waarom in de eerste aflevering van Dynasties niet tussenbeide werd gekomen toen een mannetjeschimpansee door een paar ambitieuzere soortgenoten werd aangevallen en voor dood achtergelaten. “Je in zo’n chimpanseekolonie begeven is levensgevaarlijk”, zegt Dusauchoit. “Die beesten rukken met gemak een arm of een been af.”

De aanval op de aap was ook een hiërarchische kwestie. “Als je op zo’n moment ingrijpt, breng je de hele dynamiek van zo’n groep in gevaar.”

Toch is niet iedereen overtuigd van de aanpak van de documentairemakers. Ann Coppens bijvoorbeeld, natuurfotograaf van beroep, had het liever anders gezien. “Ik vind dat je de natuur zijn gang moet laten gaan. Hoe hard dat soms ook is.”

Coppens vertelt het verhaal van haar recente trip naar Kamtsjatka, waar ze beren ging spotten. “We liepen een berin met drie welpen tegen het lijf. Twee ervan waren kerngezond, eentje was van het middel af verlamd. Op een gegeven moment liet de berin het zieke welpje achter. Natuurlijk wil je helpen of ten minste het diertje uit zijn lijden verlossen. Maar de rangers die met me mee waren, verboden dat.”

“Op het moment zelf vond ik dat moeilijk te begrijpen”, zegt ze. “Maar achteraf heb ik ingezien dat ze gelijk hadden. Het is misschien wreed, maar dat welpje zal een paar uur later waarschijnlijk een ander roofdier aan het noodzakelijke voedsel hebben geholpen. We zijn het als mensen gewoon tot het uiterste te gaan om een dier of een andere mens te redden. Maar af en toe moeten we aanvaarden dat het in de natuur anders werkt.”