Wetenschap
Het "chocolade-dieet" dat pers en publiek om de tuin leidde
Je kan slank worden door chocolade te eten, was de conclusie van een onderzoek dat eerder dit jaar de voorpagina van de Duitse krant Bild haalde. Maar wat blijkt? Leidinggevend onderzoeker Johannes Bohannon heet eigenlijk John Bohannon, een wetenschapsjournalist die de nefaste werkwijze van onderzoek naar voeding en diëten wilde aantonen.
"Waarom je elke dag chocolade moet eten." Misschien zag je deze headline de voorbije maanden wel ergens opduiken. Het nieuws schopte het tot de voorpagina van de Duitse krant Bild, en ging vervolgens de wereld rond. Artikels in onder andere Huffington Post, Daily Star en Irish Examiner transformeerden tot grote spreads in glossy magazines en debatten in tv-shows.
Chocolade versnelt gewichtsverlies, zorgt voor gezondere cholesterol en vergroot het welzijn, stond in de studie te lezen. "Het beste is dat je overal chocolade kan kopen", schreef Bild op gezag van ene Johannes Bohannon, doctoraatsonderzoeker en onderzoeksverantwoordelijke van het Instituut voor Dieet en Gezondheid.
Nu blijkt dat die doctoraatsonderzoeker eigenlijk wetenschapsjournalist John Bohannon is. Zijn Instituut voor Dieet en Gezondheid is niet meer dan een website.
Authentieke studie
Bohannon zegt dat de studie op een authentieke manier uitgevoerd is, met Duitse deelnemers die een klinisch onderzoek ondergingen waarbij de ze verschillende diëten voorgeschreven kregen. De voordelen van dagelijks chocolade eten zijn ook gebaseerd op echte data.
"In feite is het dus een typische studie in het veld van dieetonderzoek", zo schrijft Bohannon. "Waarmee ik bedoel: het was verschrikkelijke wetenschap. De resultaten zijn betekenisloos, de gezondheidsconclusies die de media naar miljoenen mensen verspreidden zijn volslagen ongefundeerd."
De reden voor het vervalste onderzoek is simpel. Bohannon werd benaderd door twee Duitse reportagemakers, die aan een documentaire werkten over de gebrekkige wetenschap in de dieetindustrie. Ze riepen de hulp van Bohannon in om aan te tonen hoe gemakkelijk het is om slechte wetenschap op de voorpagina's te krijgen, en dat door zelf een dieetonderzoek op poten te zetten.
Google-search
Aanvankelijk had Bohannon zware twijfels of het onderzoek wel viraal zou gaan. "Wij wetenschapsjournalisten denken graag van onszelf dat we slimmer zijn dan de gemiddelde mens. We moeten immers wetenschappelijk onderzoek goed genoeg kennen om het te kunnen uitleggen", aldus Bohannon. "Maar iedereen met een wetenschapsdiploma of een beetje kennis van voedingswetenschap zou onmiddellijk ontdekt hebben dat de studie lachwekkend dunnetjes is. Een simpele Google-search van Johannes Bohannon en zijn zogenaamd instituut leverde bijvoorbeeld niets op."
In een artikel op techwebsite io9 legt Bohannon fijntjes uit hoe hij precies te werk ging. Van de rekrutering van deelnemers uit de buurt van Frankfurt, die 150 euro werden beloofd, tot de Duitse onderzoeker die het onderzoek leidde en de statisticus die de resultaten systematisch wist te masseren tot het gewenste resultaat.
Dirty, little secret
"Een dirty, little secret van de onderzoekswetenschap: als je een groot aantal dingen onderzoekt bij een klein aantal mensen, dan heb je bijna altijd resultaat dat "betekenisvol" is voor je statistieken", aldus Bohannon. In dit geval werden er slechts 15 mensen bevraagd over maar liefst 18 verschillende dingen.
"Zie de verschillende metingen als lottobiljetjes. Elk van hen heeft een kleine kans om een "significant" resultaat op te leveren, dat we dan tot een verhaal kunnen kneden om aan de media te verkopen. Hoe meer ticketjes je koopt, hoe meer je er kan winnen", legt Bohannon uit. "We wisten niet precies wat er ging gebeuren - de conclusie kon evenwel zijn dat chocolade je slaap bevordert of de bloeddruk verlaagt - maar we wisten dat onze kans op minstens één significant resultaat behoorlijk groot was."
Oppervlakkige vragen
Het onderzoek werd gepubliceerd, al was het op een lijst van nepsites voor wetenschappelijk onderzoek. En voor de journalisten achter het onderzoek het goed en wel beseften, publiceerde Bild het verhaal. "Zonder me ook maar te contacteren."
Het nieuws werd opgepikt van Texas tot in Australië. "De journalisten die me wel contacteerden, stelden oppervlakkige vragen", aldus Bohannon. "Bijna niemand vroeg naar het aantal deelnemers, niemand schreef erover. Geen enkele journalist lijkt een andere onderzoeker gecontacteerd te hebben."
En toch bereikte het onderzoek miljoenen mensen. Bekijk hieronder de trailer van de reportage, die vrijdag 5 juni (op de Duitse zender Arte) en zondag 7 juni (in het Duitse ZDF-programma planet e) uitgezonden wordt.
