Heidi Larson probeert ‘anti-vaxxers’ te begrijpen: “Enkel informatiecampagnes opzetten zal niet volstaan”

Augustus 2003. In de noordelijke deelstaat Kano in Nigeria verspreiden zich de geruchten dat het poliovaccin meisjes steriliseert. De door moslims gedomineerde staat ziet in het vaccin een complot van de Verenigde Staten om de islam in het Afrikaanse land uit te roeien. Het duurt niet lang of de geruchten veranderen in wetgeving: de vaccinatie voor polio wordt stilgelegd.

Het gevolg van die beslissing laat zich raden: de Wereldgezondheidsorganisatie ziet een dramatische toename van polio. Gedurende de vaccinstop, die tien maanden duurt, verspreidt het virus zich over twaalf buurlanden die voorheen poliovrij verklaard werden. In 2006 besluit een rapport dat 1.500 kinderen verlamd raakten door de beslissing in Kano. De operatie om de crisis in te dijken, kostte de internationale gemeenschap meer dan 400 miljoen euro.

De Amerikaanse Heidi Larson zag de humanitaire ramp als hoofd van de Global Immunisation Communication van Unicef van op de eerste rij gebeuren. Ze was het beu. Vijf jaar lang had de antropologe van opleiding aan crisismanagement gedaan. Maar bij elke crisis bleef er één vraag onbeantwoord: waar komen die negatieve gevoelens ten opzichte van vaccinatie vandaan? Vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen), die Larson al twintig jaar kent, prijst haar kwaliteiten om haar hoofd in verhitte tijden koel te houden. “Dankzij haar ervaring in het veld in India en Afghanistan kreeg ze heel snel door dat je de plaatselijke context goed moet begrijpen om een vaccinatieprogramma te doen slagen. Welke valse verhalen spelen er? Begrijpen we waarom die spelen? En hoe pak je dat best aan?”

Dat inzicht heeft er mee voor gezorgd dat de professor aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine ondertussen uitgroeide tot een wereldautoriteit op vlak anti-vaxxers. Ze heeft er haar missie van gemaakt om anti-vaccinatiebewegingen beter te leren begrijpen.

Onderhuids

Vorig jaar waarschuwde Larson, die trouwens getrouwd is met Belgisch viroloog Peter Piot, in een opiniestuk voor het gerenommeerde wetenschappelijk tijdschrift Nature dat de volgende grote epidemie niet veroorzaakt zal worden door een gebrek aan preventieve technologie. “De zondvloed aan tegenstrijdige informatie, desinformatie en gemanipuleerde informatie op sociale media zou erkend moeten worden als een globaal gezondheidsrisico.” Niet toevallig beschouwt de Wereldgezondheidsorganisatie de antivaccinatiebeweging als een van de tien grootste bedreigingen voor onze gezondheid. “Dit is een enorme uitdaging omdat het heel moeilijk is om mensen die overtuigd zijn van hun gelijk op andere gedachten te brengen”, zegt Larson daarover in een interview met Horizon, een online magazine van de Europese Commissie.

Een deel van de verklaring voor het succes van anti-vaxxers ligt volgens Larson in de zichtbaarheid van ziektes. Nu we de ziektebeelden niet meer zien, concentreren mensen zich sneller op neveneffecten van vaccinaties. Maar er is meer aan de hand. “In Europa zagen we de voorbije jaren een toename van naturopathie en homeopathie”, zegt Larson in datzelfde interview in Horizon. “Dat streven naar puurheid zie je ook in de discussies in genetisch gemodificeerd voedsel en antichemicaliënbewegingen.” Heel wat bezorgdheden over vaccinatie zijn te wijten aan een foute interpretatie van wetenschap. Maar meestal spelen er onderhuids andere belangen: religieuze, filosofische of politieke.

Het Vaccine Confidence Project van Larson maakt het gemakkelijker om risicogebieden sneller in kaart te brengen. De onderzoekers monitoren de klok rond alle media en sociale netwerken om snel broeihaarden van nepnieuws op te pikken. “Je moet dat vergelijken met een soort tsunami-alarm voor anti-vaxxers”, legt Van Damme uit. “Wanneer er in Indonesië een verhaal opduikt dat vaccins in twijfel trekt, dan kun je er in een geconnecteerde wereld van uitgaan dat hetzelfde fake news ook in andere kwetsbare gebieden kan opduiken.” Dankzij het alarm kunnen plaatselijke zorgverleners en dokters al anticiperen op het nepnieuws. “Die manier van werken biedt een enorme meerwaarde in de strijd tegen desinformatie.”

Het unieke in Larsons werk is dat ze begrijpt dat het geen zin heeft om anti-vaxxers vanuit de loopgraven te bestrijden. Integendeel, je moet ze proberen benaderen. Ook al worden er veel leugens en mythes verkocht, het brengt volgens haar niks op om die een voor een neer te sabelen. Uiteindelijk draait het allemaal om vertrouwen. “Dat heeft een enorme weerslag in de manier waarop wij medisch personeel, dokters en apothekers moeten leren communiceren over vaccinaties”, zegt Van Damme.

Volgens Larson is de medische wereld te lang blind gebleven voor twijfels over vaccinaties. Zo zijn vaccins veilig, maar 100 procent veiligheid bestaat niet. Dat had in het verleden veel beter aan de bevolking moeten worden uitgelegd. Van Damme vergelijkt het met de autogordel. “In bijna 100 procent van de gevallen zal de gordel je leven redden in een auto-ongeluk, maar in heel uitzonderlijke gevallen kan die gordel net een risico inhouden.”