Experts: ‘Volgende pandemie kan veroorzaakt worden door nieuw coronavirus of nieuwe griep’

Dat blijkt uit een informele peiling door de Volkskrant onder tientallen Nederlandse virologen, epidemiologen en infectiologen, van wie de meesten de afgelopen jaren nauw betrokken waren bij de bestrijding van de coronacrisis.

In Europa, maar ook wereldwijd, werkt men momenteel aan diverse detectiesystemen om eventuele nieuwkomers vroeg op het spoor te komen. Hoewel het nog jaren of decennia kan duren voordat een volgend pandemisch virus zich aandient, hoopt men probleemvirussen al op te sporen voordat ze op de mens overspringen, zodat men ze de kop kan indrukken of tijdig vaccins kan maken.

Potentieel gevaar

Ook voorzien veel van de kenners een opmars van allerlei tropische teken- en muggenziekten. “Die kloppen in West-Europa nadrukkelijk aan de deur nu de klimaatverandering nieuwe en grotere muggenpopulaties bevordert”, signaleert arts-microbioloog Mariet Feltkamp (LUMC). “Het westnijlvirus heeft al voet aan de grond gehad in Nederland, en dengue en het zikavirus hebben Zuid-Frankrijk al eens aangedaan.”

Maar voor een pandemie moet er sprake zijn van een virus dat overdraagbaar is via de lucht, denken de experts. De honderden, veelal nog onbekende coronavirussen die nog rondgaan in de natuur, vallen daaronder. “Ik denk dat je er niet meer omheen kunt dat deze groep zeker pandemisch potentieel heeft”, aldus arts-microbioloog Matthijs Welkers (Amsterdam UMC).

Veel van de bevraagde wetenschappers noemen daarnaast paramyxovirussen als potentieel gevaar: een groep virussen waar ook mazelen en het RS-virus onder vallen. De virusfamilie heeft ook heel andere telgen die soms overspringen naar de mens, zoals het zeer dodelijke hendravirus en het nipahvirus. Als zo’n virus zich efficiënt van mens op mens leert verspreiden, zou dat zeer problematisch zijn.

Top-3 virussen

Wat betreft de griep gaan de zorgen uit naar een mogelijk vermenselijkte versie van de H5N1-vogelgriep, die momenteel rondgaat onder vogels, maar ook naar een eerdere vogelgriep, die al decennia circuleert bij varkens. Als zo’n virus evolueert tot een versie die zich van mens tot mens verspreidt, kan dat heftige wereldwijde gevolgen hebben.

De Volkskrant legde vijftig Nederlandse viruskenners de vraag voor: wat is volgens u de top-3 van virussen die weleens tot een volgende pandemie zouden kunnen leiden? Bij de ruim dertig wetenschappers die reageerden, staan griep en een nieuw coronavirus met stip bovenaan. Op enige afstand volgen de paramyxovirussen en de muggenziekten.

Opvallende afwezige in de ranglijsten zijn de virussen die in veel Hollywoodfilms figureren: ebola en vergelijkbare bloedziekten, zoals lassa. “De ebola’s en lassa’s kunnen periodiek echt wel problemen veroorzaken”, is de inschatting van viroloog Marion Koopmans. “Maar ik denk dat zulke uitbraken regionaler blijven.”

Bacteriële bedreigingen

Een laboratoriumongeluk, waarbij een gevaarlijk virus wegglipt uit een onderzoeksfaciliteit, zegt maar één expert serieus te verwachten. “Omdat de synthetische biologie grote sprongen maakt en steeds meer landen, mensen en laboratoria dit kunnen”, geeft Mark Sterken (Wageningen Universiteit) in overweging.

Veel gepolste academici beginnen spontaan over een ander probleem: resistente bacteriën. “Dat is een stille pandemie, die nu al dagelijks vele doden tot gevolg heeft”, stelt arts-microbioloog Heiman Wertheim (Radboud UMC) vast.

Zijn aan de universiteit van Birmingham werkende collega Willem van Schaik wijst erop dat er jaarlijks naar schatting 1,3 miljoen mensen overlijden aan bacteriële infecties waarop antibiotica geen vat meer hebben. “Naast de vele virussen met pandemisch potentieel moeten we ook serieus rekening houden met bacteriële bedreigingen”, vindt hij.