Een brand is niet altijd slecht voor de natuur

Bosbranden, zoals deze week aan de Costa del Sol, zijn ­vreselijk, voor mens en natuur. Kan een gebied na zo’n enorme brand nog wel heropleven?

Het leek de afgelopen maanden wel alsof de halve wereld in de fik stond; van Siberië en Canada tot Californië, en dichterbij Griekenland en Italië. Recent werd Zuid-Spanje getroffen: duizenden mensen moesten op de vlucht. In enkele dagen tijd waren al duizenden hectares land vernield. “Veel van die branden zijn natuurlijk verschrikkelijk”, zegt bosbrandexpert Roland Vernooij (VU Amsterdam). “Maar wat veel mensen niet weten, is dat bosbranden ook nuttig kunnen zijn voor de natuur.” Als een gebied uit veel oude bomen bestaat en er veel dode plantenresten op de grond liggen, krijgen nieuwe planten en bomen in hun schaduw nauwelijks kans om te groeien. “Zo’n gebied kan profijt hebben van een brand”, legt Vernooij uit. Een deel van het bos verdwijnt, waardoor er meer ruimte komt voor nieuwe soorten die ook weer nieuwe insecten en dieren aantrekken. “Ze vergroten dus de biodiversiteit en zorgen voor verjonging van het bos. Zie het als een soort natuurlijke resetknop.”

Er zijn ook planten die zelfs helemaal zijn ingesteld op jaarlijkse branden, weet Vernooij. “Deze zien we vooral op de savannes. Daar groeien planten en bomen waarvan de zaden pas loslaten en ontkiemen net ná een brand. Dan is de kans groter dat het langer duurt totdat er weer een brand komt.” De bomen hebben dan meer tijd om te groeien en sterk te worden. “Tegen de tijd dat er een volgende brand is, hebben ze een dikke bast om zichzelf te beschermen tegen vlammen, waardoor ze die overleven.”

De graslandschappen in die savannes hebben echt vuur nodig. “Tijdens het droogteseizoen drogen deze grassen uit en blijven verdord op de grond liggen. Het wordt een soort stro dat de dieren niet meer eten. Je kunt je voorstellen dat al dat oude droge gras in de weg gaat zitten voor nieuwe groene scheuten.”

De meeste mensen denken dat de rook van een natuurbrand alleen maar slecht is, door alle fijnstof en broeikasgassen. Die zijn inderdaad schadelijk voor het klimaat en onze gezondheid, maar er is ook een positieve kant. Rook is er in verschillende hoedanigheden: van spierwit tot gitzwart. Zwarte rook absorbeert warmte, waardoor het de aarde nog verder opwarmt. Maar witte rook kaatst juist zonlicht terug de ruimte in. Dat zorgt voor een verkoelende werking.

“Dit betekent niet dat alle branden goed zijn”, waarschuwt Vernooij. “We zien dat de plekken waar branden vaak voorkomen, verschuiven. Deze nieuwe brandhaarden zijn soms dichtbevolkt en de begroeiing is minder goed bestand tegen branden. En zoals met alles in het leven is te veel nooit goed. Dan kunnen de nadelen de voordelen gaan overschaduwen.”