Vannacht regent het sterren aan de hemel. De meteorenzwerm die straks te zien is, wordt al sinds het begin van de jaartelling waargenomen. Dit jaar zijn de omstandigheden gunstig.
Vakantiegangers opgelet. Rond 12 augustus regent het sterren aan de nachtelijke hemel. Dat is vooral goed te zien vanuit een donkere omgeving, zoals een camping in een dunbevolkt gebied. En dan maakt het niet uit of je in Spanje, Frankrijk of hier zit; de sterren vallen voor iedereen.
Wat krijgen we juist te zien?
Natuurlijk vallen er geen echte sterren naar beneden. De lichtsporen aan het firmament, die hooguit één of twee seconden duren, ontstaan wanneer kleine stof- en gruisdeeltjes uit het heelal met hoge snelheid de dampkring van de aarde binnendringen. De ruimtekorreltjes verdampen en de luchtmoleculen beginnen te gloeien. Het resulterende lichtverschijnsel heet officieel een meteoor.
Elke onbewolkte nacht zijn er wel een paar meteoren zichtbaar, maar af en toe is er sprake van een zwerm. De aarde beweegt in zijn baan om de zon dan door een wolk van ruimtestofjes, elk jaar op dezelfde datum. De meteorenzwerm die rond 12 augustus zichtbaar is, is een van de bekendste. Vanuit een echt donkere plek kun je wel tientallen ‘vallende sterren’ per uur zien.
De augustusmeteoren worden al sinds het begin van onze jaartelling waargenomen, al wist vroeger niemand hoe het verschijnsel ontstond. Ze worden soms ook wel ‘de tranen van Sint Laurentius’ genoemd, naar een katholieke martelaar die op 10 augustus in het jaar 258 ter dood werd gebracht. Tegenwoordig heten ze officieel de Perseïden, naar het sterrenbeeld Perseus, waaruit ze afkomstig lijken te zijn.
Dat de meteoren in een zwerm uit één punt aan de hemel lijken te komen, is een perspectivisch effect; in werkelijkheid bewegen de stofdeeltjes in evenwijdige banen door de dampkring. Eenzelfde effect zie je wanneer je met de auto door een sneeuwbui rijdt: de evenwijdig bewegende sneeuwvlokken lijken dan ook uit één punt afkomstig.
Sinds wanneer kennen we dit fenomeen?
In 1866 ontdekte de Italiaanse astronoom Giovanni Schiaparelli – bekend geworden door zijn ontdekking van ‘kanalen’ op het oppervlak van de planeet Mars – dat de Perseïdenstofjes in dezelfde baan door het zonnestelsel bewegen als een heldere komeet die vier jaar eerder was ontdekt door Lewis Swift en Horace Tuttle. Komeet Swift-Tuttle draait eens in de 133 jaar in een langgerekte baan om de zon. Bij elke passage raken er gas- en stofdeeltjes vrij uit de poreuze komeetkern en die verspreiden zich in de loop van de tijd over de hele baan. De sterren die volgende week van de hemel vallen, zijn dus eigenlijk stofjes van deze komeet.
2021 is een goed jaar voor de Perseïden, want er is weinig storend maanlicht. De maan is op 12 augustus zichtbaar als een smalle sikkel aan de westelijke hemel; hij verdwijnt in de loop van de avond al onder de horizon. Als je dan ook nog een echt donkere omgeving opzoekt, ver van straatlantaarns en andere storende lichtbronnen, zijn ook de zwakkere meteoren van de zwerm te zien. Daar zijn er veel meer van dan van de zeldzame heldere exemplaren.
Hoe kijk ik best naar het schouwspel?
Vooraf valt niet te voorspellen waar en wanneer een meteoor verschijnt. Het beste kun je dus op je rug in het gras of op een matrasje gaan liggen, zodat je een zo groot mogelijk deel van de sterrenhemel kunt overzien. Want ook al lijken de meteoren afkomstig te zijn uit het sterrenbeeld Perseus, ze kunnen overal aan de hemel verschijnen. Wel is het zo dat er in de loop van de nacht steeds meer zijn te zien.
Om van het schouwspel te genieten heb je geen speciale apparatuur nodig. Een verrekijker of telescoop heeft geen zin – daarvoor bewegen de vallende sterren veel te snel. Een heldere hemel is wél een vereiste: het lichtverschijnsel speelt zich af op zo’n 80 kilometer hoogte in de dampkring, dus als het bewolkt is, is er niets van te zien. Mooi weer en een donkere plek – dan is succes verzekerd.
Met een groothoeklens kun je proberen de vallende sterren te fotograferen. Zet je camera op een statief (of leg hem op z’n rug op een tafel), kies een zo groot mogelijke lensopening (dus een klein diafragmagetal), en stel de belichtingstijd in op een paar minuten. Als er tijdens het maken van de opname een meteoor door het beeldveld schiet, zal die een mooie lichtstreep op de foto achterlaten.
O ja, en als je een vallende ster ziet, mag je een wens doen, zo luidt de oude volkswijsheid. Echte meteorenliefhebbers wensen bij het zien van een mooi exemplaar vaak dat er nóg eentje komt. Die wens komt altijd uit.
Hemelse blik
De komende weken is er nog veel meer te zien aan de sterrenhemel. Op woensdag 11 augustus zie je rond 21.30 uur laag in het westen de heldere planeet Venus, rechtsonder de maansikkel. De reuzenplaneten Jupiter en Saturnus zijn in augustus vrijwel de gehele nacht zichtbaar; rond middernacht staan ze in het zuiden. Jupiter (links) is de helderste van de twee. Op vrijdag 20 augustus staat Saturnus pal boven de bijna vol verlichte maan; een dag later is de maan opgeschoven en staat hij rechtsonder Jupiter. Dit najaar zijn er ook nog andere meteorenzwermen zichtbaar: de Draconiden (9 oktober), de Orioniden (22 oktober), de Tauriden (6 november), de Leoniden (17 november), de Geminiden (14 december) en de Ursiden (23 december). De meeste zijn echter minder spectaculair dan de Perseïden van 12 augustus.
