‘De Vlaamse regering doet precíés het omgekeerde van wat zou moeten’

2019 was het jaar van de klimaatmarsen en de hitterecords, maar volgens Humo’s Grote Ecologie-Enquête hebben steeds meer Vlamingen de buik vol van het klimaatthema. Deze resultaten werden voorgelegd aan drie klimaatspecialisten samen met de vraag om haalbare tips voor een groenere toekomst. ‘Als je het geld van de overkapping van de Antwerpse ring gebruikt om de Vlaming elektrisch te laten rijden, heb je geen overkapping meer nodig.’

Voor dit debat werden drie jonge specialisten geselecteerd. Sara Vicca (36) stond mee aan de wieg van de beweging Scientists4Climate. Ze is biologe aan de Universiteit Antwerpen en is gespecialiseerd in de klimaatverandering. Pieter Boussemaere (43) is docent klimaat en geschiedenis aan hogeschool Vives en auteur. De Europese Commissie en de Vlaamse overheid doen geregeld een beroep op zijn expertise in klimaateducatie. Britt Buseyne (26) is duurzaamheidsinfluencer op sociale media. Eerder hielp ze kleine bedrijven en ondernemers beter communiceren over duurzaamheid, nu doet ze via Instagram de jeugd nadenken over het klimaat.

In vergelijking met de enquête van vorig jaar zijn er minder Vlamingen bezorgd over het klimaat: 74 procent tegenover 80 procent. Heeft dat jullie verrast?

Pieter Boussemaere: “Neen.”

Sara Vicca: “Te veel mensen begrijpen niet hoe de vork precies in de steel zit. Meer dan de helft van de mensen weet niet dat de CO₂-uitstoot aan de basis van het klimaatprobleem ligt. En als ze het wel weten, verwarren ze CO₂ met luchtvervuiling. Mensen voelen zich ook aangevallen en bedreigd, want ze krijgen te horen dat alles wat ze doen, bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Het gaat ook voortdurend over wat er niet meer mag en wat het zal kosten, terwijl je leven er ook béter door kan worden.”

Britt Buseyne: “De verwarring tussen milieu en klimaat is wijdverspreid, en de pers is daar mee verantwoordelijk voor. Misschien begrijpen journalisten het zelf niet altijd meer.”

Boussemaere: “In 2016 omschreef het VRT-journaal de klimaattop in Parijs nog als ‘een belangrijke dag voor het milieu’.”

Buseyne: “Ik heb dit jaar tussen de klimaatactivisten gelopen in Brussel, en zelfs zij wisten niet waarover het eigenlijk ging. Wordt de klimaatverandering veroorzaakt door koolstofdioxide of CO2? Dat is twee keer hetzelfde, maar veel mensen weten het niet.”

Jullie zijn er om dat uit te leggen.

Boussemaere: “Het is heel eenvoudig: de aarde warmt sneller dan ooit op door de uitstoot van broeikasgassen. Die komen hoofdzakelijk vrij door de verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, olie en aardgas. De kern van de oplossing ligt dan ook voor de hand: gebruik geen fossiele brandstoffen meer.”

Vicca: “Maar grote oliebedrijven zoals ExxonMobil geven gigantische bedragen uit om twijfel te zaaien. Ze willen de overgang naar hernieuwbare energie vertragen en ons afhankelijk houden van hun fossiele brandstoffen.”

Boussemaere: “Ze proberen al meer dan twintig jaar de klimaatwetenschap in diskrediet te brengen. Ze huren politici en wetenschappers in om verwarring te zaaien, ze dagen klimatologen voor de rechter, en ze maken websites en verspreiden persberichten met misleidende informatie. Een kwart van de 55-plussers gelooft niet dat de opwarming van de aarde bewezen is, zoals ook uit de enquête blijkt. De jongste deelnemers scoren gelukkig beter.”

Volgens de Humo-enquête is een aanzienlijk deel van de Vlamingen het klimaatthema beu. Maar liefst 42 procent heeft afgehaakt door de acties van de klimaatspijbelaars. Hebben de scholieren meer kwaad dan goed gedaan?

Vicca: “Zo scherp zou ik het niet stellen. Ze hebben Vlaanderen toch wakker geschud. Wij hebben nog nooit zoveel aanvragen voor lezingen gekregen. Ze hadden méér dan gelijk om flink de alarmbel te luiden.”

Buseyne: “Hun grote verdienste is dat er nu ook thuis aan tafel over het klimaat wordt gesproken. Dat mogen we niet onderschatten.”

Boussemaere: “We weten uit onderzoek dat mensen niet graag over het klimaat praten, want zulke gesprekken roepen gevoelens van onzekerheid, schuld en machteloosheid op. Maar door de klimaatspijbelaars is het taboe doorbroken. Ik ben die jonge mensen daar heel dankbaar voor.”

Vicca: “We hebben nu een Vlaamse regering die het probleem nuanceert en de oplossingen duur vindt. Als je dan om actie schreeuwt, krijg je uiteenlopende reacties. Maar is dat de schuld van die jongeren of van diegenen die het probleem minimaliseren en de jongeren afschilderen als doemdenkers?”

Goed, maar ze hebben ook fouten gemaakt. Anuna wilde naar de klimaattop in Chili zeilen, maar die conferentie werd afgelast. Daarna was er onduidelijkheid of die zeiltocht wel zo duurzaam was, en een deel van het team heeft toch het vliegtuig genomen.

Boussemaere: “In de ecokerk is zondigen niet toegestaan, maar dat is niet houdbaar: je maakt snel zogenaamde fouten.”

Buseyne: “Greta Thunberg wordt bijna verafgood. Dat is een probleem geworden.”

Boussemaere: “Voilà. Ook Anuna De Wever is een bliksemafleider geworden, ze is geen vertegenwoordiger meer. Als ze eerlijk en slim is, zet ze nu een stap terug en laat ze een nieuwe generatie jongeren aan het woord. Dan kan het weer over de inhoud gaan.”

Een opmerkelijke vaststelling: de afkeer van Anuna De Wever staat los van de leeftijd van de deelnemers aan de enquête.

Vicca: “Dat heeft mij verbaasd. Ik had die afkeer vooral bij de oudere generatie verwacht.”

Boussemaere: “Mij heeft het niet verrast. Ik geef een klimaatvak, en toen het dit voorjaar over haar ging, liet een deel van de honderd studenten in de zaal zich horen: dat ze een aandachtzoeker is, dat ze gewoon bekend wil worden en dat ze niemand iets te leren heeft.”

Buseyne: “Maar hoe komt dat?”

Boussemaere: “De media zijn mee schuldig. Vind jij het normaal dat iemand van amper 17 het klimaat moet verdedigen tegenover een doorgewinterde politicus? Er had altijd een klimaatwetenschapper naast haar moeten zitten. Nu kreeg je vijandige reacties: 'Dat kind gaat eens zeggen wat wij moeten doen!' Anuna De Wever zei zelf dat we naar de wetenschap moeten luisteren, maar zij moest die wetenschap wel vaak moederziel alleen verdedigen.”

Buseyne: “Maar zij staat niet alleen: ze heeft haar familie en een team van spindoctors achter zich. Die hebben haar te weinig beschermd. Ze hadden overal moeten eisen dat er een expert naast haar zou komen zitten. Nu is ze verbrand: ik denk dat haar momentum voorbij is. Vergeet ook niet dat Anuna De Wever en Kyra Gantois niet alleen door sceptici, maar ook door de groene beweging zijn aangevallen. Ze konden nooit consequent genoeg zijn, want het groene gedachtegoed is voor sommigen een soort religie.”

Hebben de acties van de klimaatjongeren ook jullie soms geïrriteerd?

Boussemaere: “Het is fantastisch dat ze aandacht krijgen, maar ze moeten ervoor opletten dat ze geen averechts effect veroorzaken, zoals bij hun acties op de zomerfestivals. Festivalgangers moesten er plots in de handen klappen voor het klimaat: sorry, maar dat ging nergens over. Dat heeft contraproductief gewerkt.”

WEG MET DE IJSBEER

Vier op de tien Vlamingen vinden dat Greta Thunberg en Anuna De Wever overdrijven. Jaagt de klimaatbeweging de brave burgers weg met een te apocalyptische boodschap?

Boussemaere: “Daarover is wetenschappelijk onderzoek duidelijk: je jaagt mensen níét weg door heel concreet en eerlijk te zeggen wat ons te wachten staat als we geen maatregelen nemen. Maar je moet er wel meteen bij zeggen wat we kunnen doen om dat toekomstbeeld te vermijden. Die combinatie werkt het best om mensen mee te krijgen in het klimaatverhaal. En er is een groot draagvlak voor de mogelijke oplossingen: bijna 90 procent wil meer investeringen in wind- en zonne-energie, blijkt ook uit de enquête.”

Buseyne: “Vandaag ligt de nadruk toch te veel op een donkere toekomst. Dat schept onzekerheid, en onzekere mensen gaan in het defensief. Dat zien we nu op grote schaal. De woorden 'milieu' of 'klimaat' zijn al voldoende om mensen weg te jagen.”

Vicca: “Het klimaat moet dichter bij de mensen gebracht worden. We moeten het niet hebben over de zeespiegel in het jaar 2100. Neen, we voelen de opwarming van de aarde nú al, en als mijn kinderen even oud zullen zijn als ik nu, zullen ze in een andere wereld leven.”

Boussemaere: “Lange tijd was het icoon van de klimaatcrisis een ijsbeer op smeltende ijsschotsen aan de Noordpool. Dat beeld bracht de verkeerde boodschap over: dat het probleem zich ver van ons bed situeert. Maar binnenkort zullen we écht in een andere wereld leven. De bosbranden, mislukte oogsten en temperaturen van 40 graden Celsius die we dit jaar hebben gezien, zijn het gevolg van de CO2-uitstoot van de jaren 80. En over veertig jaar zullen we de gevolgen van onze uitstoot van vandaag merken.”

Zal West-Vlaanderen dan onder water staan?

Vicca: “Geloof me, dat wordt niet onze grootste bekommernis. Wel de extreme weersomstandigheden, want die zullen de fundamenten van onze samenleving aantasten. We zullen in de winter meer en grotere overstromingen krijgen, en in de zomer zullen steden ondraaglijk heet worden. We zullen te maken krijgen met ernstige drinkwatertekorten, en tropische ziektes zoals dengue en gele koorts. En in grote gebieden van de wereld zal landbouw onmogelijk worden.”

Boussemaere: “In eerste instantie zullen we ook positieve effecten zien: in noordelijke streken zal het juist makkelijker worden om gewassen te verbouwen, en in Vlaanderen zul je meer wijnboeren hebben. Maar zeker vanaf 2050 zal de landbouw wereldwijd steeds minder goed in onze behoeften kunnen voorzien.”

Vicca: “De zomer van 2018 heeft onze landbouw al zwaar getroffen, hoor. Wij kunnen wel nog voedsel importeren en wat meer betalen, maar voor veel mensen in Afrika, Zuid-Amerika en Azië is dat veel moeilijker. Bovendien zal de impact van de klimaatverandering op die continenten zwaarder zijn dan hier. Door toenemende watertekorten en oogsten die mislukken, zullen mensen massaal op de vlucht slaan. Je krijgt conflicten en zelfs oorlog. Dát wordt de wereld van onze kinderen.”

Boussemaere: “Nu zijn er 25 miljoen klimaatvluchtelingen, maar volgens schattingen zullen dat er tegen 2050 minstens 250 miljoen zijn.”

Moeten we met z’n allen onze levensstijl omgooien om de planeet te redden?

Boussemaere: (lacht) “Neen, dat is de grootste mythe in het hele debat.”

Buseyne: “Je hoort het nochtans vaak, ook in de wereld van de bloggers. Ik heb zelf twee jaar geleden beslist om mijn leven om te gooien. Groene influencers inspireerden mij om duurzamer te gaan leven, en dus verhuisde ik naar een studio. Ik ging verpakkingsvrij winkelen en kocht alle gadgets van de milieuactivist, van een herbruikbare drinkfles tot bamboe bestek. Ik probeerde zoveel mogelijk biologisch te eten en zo weinig mogelijk afval te produceren. Na een tijdje begon ik te beseffen dat die nieuwe identiteit wel goed aanvoelde, maar dat mijn levenswijze wellicht weinig verschil maakte. Ik ben toen gaan onderzoeken hoe ik dat wel kan.”

Boussemaere: “Mensen verbinden het klimaatthema automatisch met een verlies aan luxe en comfort. Je kent die ellenlange lijstjes wel: je moet je wassen met koud water, binnenshuis een extra trui dragen, enzovoort. Afschrikwekkende maatregelen die bovendien weinig effect hebben. Maar eigenlijk hoef je helemaal niet aan comfort in te boeten.”

Wat moeten we dan wel doen?

Boussemaere: “Dat is heel eenvoudig. Ten eerste: haal groene elektriciteit in huis en spring er efficiënter mee om. Dat betekent niet dat je elke avond alle stekkers moet uittrekken, wel dat je zoveel mogelijk energiezuinige toestellen moet gebruiken. Er komen steeds meer zuinige diepvriezers, koelkasten, airco's en wasmachines op de markt, en er bestaat een deelsysteem waarbij je groene toestellen kunt huren.

“Stap nummer twee: isoleer je woning beter, en verwarm je met een koolstofarme energiebron, zoals een elektrische warmtepomp, in plaats van met stookolie of aardgas. De derde prioriteit: rijd elektrisch. Elektrische auto's worden steeds goedkoper. Is dat inboeten aan luxe en comfort? Neen. Duurzaam vliegen is wel moeilijk. Het enige wat je als individu kunt doen, is zoveel mogelijk de trein nemen. Of een vliegmaatschappij kiezen met een kleinere ecologische voetafdruk, want er zijn onderling grote verschillen.”

Mag ik nog vlees eten?

Boussemaere: “Je hoeft geen vegetariër te worden. Als je rundvlees zoveel mogelijk mijdt, zet je al een grote stap vooruit.”

Buseyne: “Als je rundvlees van je menu schrapt, zit je qua CO2-uitstoot al bijna aan een volledig plantaardig dieet.”

Vicca: “En als je rood vlees achterwege laat, heb je ook minder kans op kanker, obesitas en hart- en vaatziekten.”

Boussemaere: “Als je dat korte lijstje tips in de praktijk brengt, kun je je CO2-uitstoot met 70 tot 75 procent verminderen.”

Buseyne: (knikt) “Op Instagram bereik ik veel jonge mensen, en ik probeer ze duidelijk te maken wat impact heeft, en wat niet.”

LINKS OF RECHTS

De nieuwe Vlaamse regering maakt geen prioriteit van het klimaat. De premies voor elektrische wagens verdwijnen, net als de verplichte energierenovatie na verkoop van een woning. De CO2-taks wordt ook begraven.

Boussemaere (lacht): “Het lijkt wel alsof de regering een lijstje heeft opgesteld: wat is er absoluut cruciaal én haalbaar om de klimaatverandering af te remmen? En daarna doen ze precíés het tegenovergestelde.”

Vicca: “De verplichte energierenovatie was een zeer goede maatregel en ook de afschaffing van de premie voor elektrische wagens is pijnlijk: de aankoopprijs is nu sterk aan het dalen, en zo'n premie had de doorslag kunnen geven voor veel mensen. Nu blijft het iets voor de rijken. Over tien jaar zal een elektrische wagen minder kosten dan een auto op fossiele brandstof, maar dat had nu al het geval kunnen zijn, als de regering het had gewild.”

Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) zei vorige week dat er amper interesse is voor de premie. En er zijn te weinig laadpalen: ook dat houdt de Vlaming tegen om een elektrische wagen te kopen.

Boussemaere: “Dat blijkt toch niet uit de enquête: de prijs is de belangrijkste factor voor mensen bij hun overweging om een elektrische auto te kopen. Zeker voor de lage en middeninkomens was de aankooppremie belangrijk.”

Waarom schrapt de regering die premie dan?

Boussemaere: “Om ideologische redenen? Ik hoop van niet. Er zijn bij alle regeringspartijen genoeg politici die oprecht bekommerd zijn om het klimaat, ook bij de N-VA. Helaas ken ik er ook die niet geloven dat er een probleem is: 'De zomer van 2019? Ach, dat is een natuurlijke cyclus, en de CO2-uitstoot heeft daar niets mee te maken. De technologie lost het wel op.'”

Zijn de premies niet te duur voor de overheid?

Boussemaere: “De Vlaamse regering beschikt over een budget van 45 miljard euro. Die premies hebben tot nog toe minder dan 5 miljoen euro per jaar gekost. De prioriteiten zijn volledig verkeerd. Als je het geld dat in de overkapping van de Antwerpse ring wordt gestoken, gebruikt om de Vlamingen elektrisch te doen rijden, heb je geen overkapping meer nodig. Althans niet om de luchtkwaliteit te verbeteren. De luchtkwaliteit is dan geen issue meer.”

Zuhal Demir zei: ‘Gewone mensen willen we stimuleren in plaats van te verplichten.’

Buseyne: “In ons land ontbreekt het aan politieke moed, vrees ik. De overheid heeft nochtans de sleutel in handen.”

Vicca: “Eigenlijk is het ironisch. De Vlaamse regering kijkt zogezegd naar de leidende landen in het noorden, behalve als het over het klimaat gaat.”

Nog volgens minister Demir zou de bevolking afhaken door een te radicaal klimaatbeleid, waardoor je helemaal niet meer vooruitraakt.

Boussemaere: “Eigenlijk hoeven de politici niet zoveel moed te hebben, want de Vlamingen zijn echt wel bezorgd om het klimaat. Ze willen elektrisch rijden, maar het mag niet te veel kosten. En ze willen wel investeren in hernieuwbare energie. Toen ik de resultaten van de enquête las, dacht ik: met een degelijk klimaatverhaal heb je 70 procent van de bevolking mee.”

Pro memorie: Groen strandde bij de federale verkiezingen in mei op 10 procent in Vlaanderen.

Buseyne: “Groen wordt vaak gepercipieerd als vrij links, terwijl het klimaat niets te maken heeft met links of rechts. Maar omdat ik met het klimaat bezig ben, word ik wel afgedaan als linkse rakker.”

Boussemaere: “Onderzoek heeft aangetoond dat rechtse kiezers zich eraan ergeren dat het klimaat wordt vermengd met sociale, linkse kwesties. De laatste jaren is het klimaat een rassenkwestie geworden, een probleem van feministen, een thema van gelijkekansenorganisaties. Het is een grabbelton voor linkse bewegingen geworden, en dat heeft zijn effect niet gemist.”

Buseyne: “Veel Vlamingen zijn bezorgd om het klimaat, maar politici spelen daar alleen op in om hun eigen actiepunten erdoor te krijgen. Groen, bijvoorbeeld, blijft doembeelden voorhouden en hamert erop dat harde maatregelen nodig zijn. Die strategie is totaal verkeerd. Mochten ze wat sluwer zijn, dan zouden ze misschien wel de verkiezingen kunnen winnen en die maatregelen kunnen nemen. Maar zoals de klimaatbeweging lijdt onder het imago van Greta Thunberg en Anuna De Wever, lijdt Groen onder het beeld van gefrustreerde, roepende politici: 'Je móét je gedrag aanpassen!' Wie wil zich dan met hen identificeren?”

Groen bepleit ook een taks op vliegreizen.

Boussemaere: “Het pijnlijke is dat Groen niet uitgelegd krijgt dat zo'n taks net de rijkeren treft. We weten uit onderzoek dat de armsten het vliegtuig niet nemen. Die mensen kúnnen niet op reis gaan.

“Als vliegmaatschappijen dezelfde taksen zouden betalen als spoorwegmaatschappijen, zou dat de Europese overheden jaarlijks ongeveer 40 miljard euro extra opleveren. Weet je hoeveel duurder een vlucht binnen Europa zou worden? 8 tot 10 euro. We zullen dan misschien niet minder vliegen, maar die extra opbrengsten kunnen we wel investeren in technologie om op waterstof of schone brandstof te vliegen in plaats van op kerosine.”

De groene stilstand moet erg frustrerend zijn voor jullie.

Vicca: “Ik kan er soms écht kwaad van worden. Ik zie samen met al mijn collega's wat er moet gebeuren, maar het schiet niet op. Wij hebben ons verenigd in Scientists4Climate, en eerder dit jaar hebben we twee wetenschappelijke rapporten gepubliceerd met voorstellen voor concrete maatregelen. Maar veel van die maatregelen worden net geschrapt. Wij kunnen weinig méér doen dan ons advies blijven geven.”

Buseyne: “Kan er geen mondige wetenschapper in de politiek gaan? We beleven uitzonderlijke tijden, misschien moet er iets uitzonderlijks gebeuren?”

Vicca: “Dat lukt zelden. Ik vraag me ook af: hoeveel duidelijker kunnen we zijn? De wetenschappelijke consensus is overweldigend, maar die wordt domweg genegeerd.”

Zijn jullie pessimistisch gestemd?

Vicca: “Als over een paar weken blijkt dat de wereldwijde CO2-uitstoot weer gestegen is, ben ik toch een paar weken slechtgehumeurd, hoor. En dan zie ik de toekomst donker in.”

Boussemaere: “We hebben in het klimaatakkoord van Parijs afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot 2 graden Celsius, maar we zullen daar los over gaan. Dat is geen pessimisme, maar realisme. Het ziet er echt niet goed uit.”

Vicca: “Tegelijk zie ik ook veel bewegen. En revoluties kunnen snel gaan. Daar trek ik me aan op.”

Boussemaere: (knikt) “Je kunt veel zeggen over het kapitalisme, maar als mensen centen ruiken, kan het snel de juiste richting uitgaan. Veel sneller dan wij voor mogelijk houden. En de overheid zal wel volgen.”

Buseyne: “Dat merk ik ook. Ondernemers en bedrijven hebben ingezien dat er geld te rapen valt. Onlangs sprak ik met iemand van een spin-off van de vaak verguisde Duitse chemiereus Bayer: zij zetten nu belangrijke stappen om kunststof duurzamer te maken. De accu van een elektrische wagen is te zwaar, dus moet de carrosserie lichter worden. Zij onderzoeken hoe dat mogelijk is.”

Boussemaere: “Het is absurd dat onze regering dat niet lijkt te beseffen. De mogelijkheden zijn bijna eindeloos. Wacht, ik moet jullie iets tonen. (Klapt laptop open) In een recente studie is het potentieel van windenergie onderzocht. Alleen al de wind op zee is voldoende om heel Europa 24 uur per dag van elektriciteit te voorzien. De Noordzee is volgens die studie de perfecte omgeving om windmolens te bouwen. Ga daar dan voluit voor, samen met de buurlanden. Het is goedkoper dan nieuwe kerncentrales te bouwen, en je katapulteert je economie de toekomst in.

“Nog een voorbeeld: er beweegt erg veel rond waterstof, dat is wellicht de toekomst voor het vliegverkeer. In Nederland beseffen ze dat al en nemen bedrijven initiatieven. Vlaanderen mag die boot niet missen, maar dan moet ook de overheid een visie hebben.”

Vicca: “China en India staan al veel verder in de omslag naar hernieuwbare energie. Ze hebben nog veel werk, maar ze investeren er wel massaal in. Niet uit groene overwegingen, maar omdat het economisch interessanter is. In één klap lossen ze ook de luchtvervuiling op. Hier zie ik geen haast. We riskeren enorme economische opportuniteiten te missen.”

Buseyne: “Ik hoor ondernemers één voor één zeggen dat ze Vlaanderen willen verlaten, als het zo voortgaat. En ik denk dat de regering-Jambon die van de laatste kans is. Vlaanderen zal er nog spijt van krijgen. Als we niet oppassen, komt er binnenkort een groene braindrain en zijn we onze ingenieurs en technologen kwijt.”

©Humo