De opmerkelijke terugkeer van dieren in Europa: ‘Als je hen de kans geeft om met ons samen te leven, grijpen ze die’

Van beren, wolven en arenden tot bizons, bevers en kraanvogels. Tientallen zoogdier- en vogelsoorten klimmen in Europa uit het dal. ‘De natuur kan zich herstellen als je haar de ruimte geeft.’

Op verschillende plaatsen in Europa zijn iconische soorten aan een opmars bezig, blijkt uit een nieuw rapport in opdracht van de ngo Rewilding Europe. Biologen van onder meer de Zoological Society of London gingen voor 50 diersoorten na hoe hun aantallen en verspreidingsgebied de voorbije decennia zijn geëvolueerd. De meeste soorten - 24 zoogdieren, 25 vogels en 1 reptiel - gaan er op beide vlakken op vooruit.

Zo is het gebied waar vandaag Europese bizons leven bijna vier keer groter dan in de jaren 1970. De bever wist in vergelijking met halfweg vorige eeuw een acht keer groter leefgebied in te palmen. Er lopen in Europa vandaag 3 keer zoveel edelherten en bijna 20 keer zoveel wolven rond. De vale gier en de zeearend namen met respectievelijk vier en acht keer grotere populaties een hoge vlucht. “De natuur kan zich herstellen als je haar de ruimte geeft”, zegt Frans Schepers, directeur van Rewilding Europe, een organisatie die ervoor ijvert natuur zoveel mogelijk in haar ongerepte staat te herstellen.

Dat ruimte geven aan de natuur is deels letterlijk te nemen. “Het Europese netwerk van beschermde Natura 2000-gebieden werpt zijn vruchten af”, zegt Schepers. “Daarnaast zien we dat bijvoorbeeld in delen van Spanje, Frankrijk en Oost-Europa dorpen leeglopen en landbouw niet langer rendabel is. Daar kan de natuur terugkeren.”

Verschillende soorten profiteerden van strengere milieuwetgeving. Zo kwam een verbod op schadelijke pesticiden verschillende roofvogelsoorten ten goede en voelt de otter zich op steeds meer plaatsen als een vis in het properdere water.

Wat ook helpt om diersoorten erbovenop te helpen is ze niet langer massaal omleggen. Of ze nu gegeerd waren voor hun vacht of vlees, of als lastpakken en concurrenten voor jagers en vissers werden aanzien: met klemmen, vergif en geweren zijn veel soorten gedecimeerd en teruggedreven in de schaarse ongerepte gebieden waar ze nog veilig waren. Terwijl ze in principe in een veel groter gebied zouden kunnen overleven. “Vooral roofdieren hebben een groot aanpassingsvermogen”, weet roofdierenexpert Jan Gouwy (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek). Getuige daarvan de wolf, die zelfs voor het volgebouwde Vlaanderen niet de neus ophaalt, vossen die zich prima thuis voelen in de stad, en boommarters die bij ons in parken en tuinen opduiken. “Als je die dieren de kans geeft om met ons samen te leven, dan grijpen ze die.”

Daar ligt volgens Gouwy ook een belangrijke uitdaging met het oog op een verdere opmars in de toekomst. Want wolven en co worden niet overal op gejuich onthaald. “Dieren de ruimte geven is één ding”, zegt Gouwy. “Maar wij moeten ook opnieuw leren die ruimte met hen te delen.”

Nog maar het begin

In sommige gevallen kreeg de natuur een duwtje in de rug. Zo zijn sinds de jaren 1950 op verschillende plaatsen in Polen, Wit-Rusland, Litouwen en Oekraïne bizons uitgezet. In Frankrijk werden vale gieren uit Spanje en dieren uit gevangenschap geherintroduceerd. Doordat boeren karkassen van dood vee laten liggen, hebben de vogels genoeg te eten. Voor de keizer- en visarend creëerden natuurbeschermers op sommige plaatsen kunstmatige nestplaatsen. Bewaking voorkomt dat nesten worden verstoord of leeggeroofd. “Het komt erop aan precies te weten wat een soort de das omdoet”, zegt bioloog Olivier Honnay (KU Leuven). “Soortenherstel is maatwerk.”

Waarom is de terugkeer van tientallen soorten iets om vrolijk van te worden? “Vaak zijn het dieren die cruciale functies binnen ecosystemen vervullen”, zegt Schepers. “En gezonde en veerkrachtige ecosystemen leveren ons diensten zoals koolstofopslag en bescherming tegen droogte en overstromingen. Daarnaast biedt dit volop kansen voor natuurbeleving, nu al een belangrijke bron van inkomsten in sommige regio’s. Om een beer te zien hoef je niet naar Alaska, en de burlende edelherten op de Veluwe trekken veel kijklustigen.”

Toch horen er een paar kanttekeningen bij de succesverhalen. Heel wat soorten waren door habitatverlies en bejaging volledig verdwenen uit grote delen van Europa. Ze gaan er weliswaar op vooruit, maar hun aantal en leefgebied is vaak slechts een schijntje van wat het ooit was. “In historisch perspectief bekeken, is dit nog maar het begin”, zegt Schepers.

Daarnaast zijn voor het rapport soorten geselecteerd waarvan bekend was dat ze na een sterke terugval aan de beterhand waren. “Het neemt niet weg dat 20 procent van de Europese zoogdier- en reptielensoorten, en 15 procent van de vogelsoorten bedreigd is”, zegt Honnay. “Voor die soorten, die vaak wat veeleisender zijn, blijven inspanningen nodig om de natuurkwaliteit te verbeteren en natuurgebieden te vergroten en te verbinden. Vooral soorten die afhankelijk zijn van ons landbouwlandschap hebben het moeilijk, want daar blijft de toestand van de natuur ondermaats.”

Het rapport stipt aan dat de bedreigingen voor de biodiversiteit niet verdwenen zijn, en dat er met de klimaatverandering zelfs nog één bijkomt. “Het toont wel aan dat er naast de terechte bezorgdheid over de achteruitgang van de biodiversiteit ook reden tot hoop en optimisme is”, zegt Schepers. “Met de juiste maatregelen kunnen we de achteruitgang van soorten omkeren.”