De meest gestelde vragen over de wolf: ‘Natuurlijk kunnen ze hier leven. Ze doen dat al’

Van euforie bij natuurliefhebbers tot een optocht van kwade landbouwers: de terugkeer van de wolf in onze contreien zorgt voor gemengde reacties. Wolvenonderzoeker Joachim Mergeay gaat in op enkele vragen en misverstanden.

Gedragen de wolven zich abnormaal?

Nadat de wolf in Oudsbergen enkele shetlandpony’s en een koe doodde, hekelt de Boerenbond het ‘afwijkende’ wolvengedrag. “In het verleden is ons gezegd dat wolven schuwe dieren zijn die enkel kleinvee zouden aanvallen”, klinkt het.

In het Vlaamse Wolvenplan uit 2018 staat nochtans dat wolven in uitzonderlijke gevallen kalveren en veulens kunnen aanvallen, en in groep zelfs volwassen dieren. “Je vraagt je af ze dat wolvenplan hebben gelezen”, zegt Joachim Mergeay (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek). “In twintig jaar tijd zijn in Centraal-Europa 27 paarden en pony’s ten prooi gevallen aan wolven, doorgaans veulens en shetlandpony’s. We hebben het dan over een gebied waarin bijna 700 wolven en hun welpen leven. Wij hebben nooit gezegd dat dat runderen en paarden geen risico lopen, wel dat het risico veel kleiner is.”

De wolf voedt zich in Vlaanderen voornamelijk met ree, haas en everzwijn, blijkt uit analyses van hun uitwerpselen door het INBO. Sinds 2018 doodden wolven 211 schapen. “In Europa doden wolven jaarlijks gemiddeld 2,2 schapen op 1.000. Wij zitten daar met 3,4 schapen op 1.000 dichtbij. Ook het aantal jaarlijks gedode schapen per wolf ligt met 16,6 stuks in de buurt van het Europese gemiddelde van 14,4 schapen. Terwijl onze wolven in vergelijking met andere gebieden veel dichter bij de mens leven.”

Loopt ook de mens gevaar?

“Mensen durven ’s avonds de straat niet meer op uit angst voor confrontatie met de wolf”, klaagt Boerenbondvoorzitter Sonja De Becker aan.

“Ook tegenover de mens gedraagt de wolf zich zoals elders in West-Europa”, zegt Mergeay. “De dieren zijn niet bang voor bebouwing en wegen, maar zoeken geen mensen op en lopen weg als je ze benadert. Maar in een dichtbevolkt gebied als Vlaanderen is het onvermijdelijk dat mensen ze zien.”

Mergeay wijst erop dat incidenten met mensen extreem zeldzaam zijn. “In de Europese Unie gaat het de voorbije twintig jaar om achttien incidenten, waarvan geen enkel dodelijk. Bijna altijd gaat het om ongevallen met wolven die zijn gevoederd en zo gewend geraakt zijn aan mensen.” Gaat het dan nooit grondig mis? “Het Large Carnivore Initiative heeft alle incidenten wereldwijd met wolven sinds 2000 onderzocht. In landen zoals Pakistan of Afghanistan, waar mensen in precaire omstandigheden leven, en kinderen en wolven soms samen op vuilnisbelten naar eten zoeken, waren er al dodelijke aanvallen. Maar die situatie staat veraf van de onze.”

Zitten we met een ‘probleemwolf’?

Oudsbergens burgemeester Marco Goossens (CD&V) heeft het over een ‘probleemwolf’, die we moeten aanpakken. Mergeay wijst erop dat die term is voorbehouden voor specifieke situaties. “Dat is zo wanneer een dier consequent mensen benadert op minder dan dertig meter afstand, of wanneer een wolf systematisch een wolfwerende omheining omzeilt en zo economische schade veroorzaakt. Dat is hier duidelijk niet het geval. Is dat wel zo, dan is duidelijk vastgelegd wat er moet gebeuren. In eerste instantie is dat het verjagen van de wolf.”

In Frankrijk en Duitsland werden wel al wolven afgeschoten. Kan dat bij ons dan ook? “In beide landen zijn al uitzonderingen toegestaan. Maar dat kan enkel wanneer je op andere manieren je vee hebt proberen te beschermen. Het mag de instandhouding van de soort ook niet in het gedrang brengen. Er is een verschil tussen wanneer je een populatie van 600 dieren hebt zoals in Frankrijk, of tien zoals bij ons.”

Is vee beschermen onhaalbaar?

Alle schapen-, runder- en paardenweides omheinen met schrikdraad is volgens de Boerenbond ‘onhaalbaar, onbetaalbaar en ongewenst’. “Onderzoek in het buitenland leert nochtans dat het werkt”, zegt Mergeay. “Is het 100 procent waterdicht? Nee, maar het reduceert het risico aanzienlijk. Je hoeft het ook niet met elke weide met paarden of runderen te doen. Dan is een kosten-batenafweging die we moeten maken. Maar nu al zeggen dat het niet werkt omdat de wolven nog steeds vee aanvallen, is zoals beweren dat de coronavaccins niet werken wanneer nog maar 10 procent van de mensen gevaccineerd is.”

Wat is het alternatief? Volgens Open-Vld-parlementslid Steven Coenegrachts is het voorstel van de Boerenbond om de wolf te herlokaliseren het bestuderen waard. “Dat is een piste die om verschillende redenen niet realistisch is”, zegt Mergeay. “Om te beginnen laat de wettelijke bescherming het niet toe. Maar het houdt ecologisch ook geen steek. Waar zouden die wolven naartoe moeten? In ‘de wildernis’ leven al wolvenpopulaties. En wanneer je wolven wegvangt of afschiet creëer je een aanzuigeffect. Zolang het hier een geschikt leefgebied is, staan er binnen de kortste keren nieuwe. Wolven reageren op bejaging met grotere nesten en meer verplaatsingen. Dat is ook zo bij de vos. Jaarlijks worden 20.000 vossen afgeschoten in Vlaanderen, maar er zijn daardoor niet minder vossen, en niet minder schade. Dit soort territoriale dieren bejagen helpt niet op kleine schaal. Dan zou je de soort in heel Europa moeten terugdringen en terugkeren naar de tijd waarin we al wat we niet zelf kweekten doodschoten en vergiftigden.”

Is er in Vlaanderen wel plaats voor de wolf?

“Is er in ons dichtbebouwde en -bevolkte landschap wel ruimte voor de wolf”, vraagt de Boerenbond zich af. “Natuurlijk kunnen wolven hier leven”, zegt Mergeay. “Ze doen het al. Er zijn bijna geen plaatsen in Europa waar wolven voorkomen en de impact van de mens niet heel groot is. Maar de soort doet het goed omdat er veel wild zit en ze niet meer bestreden wordt.”

“Dit is geen ecologische vraag maar een manier om te zeggen dat je hier geen wolven wil. Dan kan je ook de vraag stellen of hier wel plaats is voor 1,3 miljoen runderen, zes miljoen varkens en ruim 30 miljoen kippen. We verzuipen in hun mest en hebben deels daardoor de slechtste waterkwaliteit van Europa. Samenleven met de wolf kost moeite en geld, en niet iedereen heeft daarvoor gekozen. Maar de intensieve landbouw heeft door haar milieu-impact evenzeer een hoge maatschappelijke kost, en daar heeft ook niet iedereen voor gekozen.”

Is het als natuurminnende stedeling, die geen dood vee hoeft te vrezen, niet makkelijk om blij te zijn met de komst van de wolf? “Dat is zeker zo, maar is het daarom enkel aan de mensen op het platteland om te beslissen wat er met de wolf gebeurt? Veel mensen worden gelukkig van het idee dat de wolf terugkeert.”

Waarom maakt de wolf zoveel emoties los?

Waarom zijn mensen blij met de aanwezigheid van een dier dat ze wellicht nooit zullen zien? En waarom hebben anderen het er zo moeilijk mee? “De terugkeer van de wolf is onderdeel van een herstelproces dat je in heel Europa ziet”, zegt Mergeay. “Soorten die door de mens zijn verdreven, nemen hun oorspronkelijke plaats weer in. Dat stemt mij hoopvol omdat het aantoont dat de natuur weerbaar is.”

Volgens de Nederlandse natuurfilosoof Martin Drenthen (Radboud Universiteit) knaagt de wolf aan ons wereldbeeld. We zijn het gewend te beslissen waar de natuur zijn gang kan gaan en waar niet. De wolf heeft lak aan die grenzen. “Aan dat controleverlies moeten we opnieuw wennen”, zegt Mergeay. “Je ziet telkens dezelfde weerstand. Bij de vos die kippen pakt, de aalscholver die de vissers irriteert en de slechtvalk die duivenmelkers op hun paard krijgt. We zijn hun aanwezigheid niet meer gewoon. Maar met uitzondering van een korte periode waarin we ze hebben verdreven, zijn die dieren er wel altijd geweest. In streken waar de wolf nooit is verdwenen, zijn mensen het gewoon om met de dieren samen te leven. Daar moeten we terug naartoe evolueren. Plaats hebben de dieren hier genoeg. We moeten vooral plaats voor hen maken in onze hoofden.”