Cuba, goed voor 0,07 procent van de uitstoot, hanteert een van de meest ambitieuze klimaatplannen ter wereld

Cuba, een zinkend eiland waar oogsten verbranden, voert als enige land een klimaatplan tegen 2100 uit. ‘Als Cuba dit kan heeft geen enkel westers land nog een excuus’, zeggen klimaatactivisten Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant, die er een boek over schreven.

Cuba is salsa en communisme, natuurpracht, nostalgische steden en Amerikaanse oldtimers. Maar het is ook: opmerkelijk ambitieus klimaatbeleid. Dat tonen Steendam en Vanbrabant in Honderd jaar om de zee te stoppen. Ondanks economische en financiële sancties vanuit de VS en klimaatellende is het eiland het enige land dat de klimaatverandering op lange termijn indijkt.

“Wij zijn klimaatactivisten die zich belogen voelen”, zeggen Vanbrabant en Steendam. “Het beleid hier is zwak, incoherent en schaadt vooral de gewone mens. Terwijl wij creatief puzzelen met trein en fiets, liet Lufthansa in 2021 bijvoorbeeld 18.000 lege vliegtuigen rondcirkelen enkel om het tijdslot op de luchthaven te behouden.”

In plaats van weg te glijden in doemdenken, trokken de twee naar Cuba. Dat staat sinds 2004 in de top tien van de Sustainable Development Index van landen die de hoogste sociale ontwikkeling garanderen binnen de draagkracht van het ecosysteem. Onderwijs- en gezondheidscijfers zijn optimaal, zo’n 22 procent van de natuur is beschermd en het rampenplan is er zo goed dat er aanzienlijk minder menselijke en materiële schade is bij natuurrampen dan bij pakweg de waterramp in Verviers.

Maar de Belgische activistes zien op Cuba ook stadsdelen die in zee verdwenen, boeren met gedecimeerde oogsten omdat de seizoenen verschuiven en vissersdorpen die straks verzuipen. “Dit land, dat verantwoordelijk is voor 0,07 procent van de uitstoot, vangt zware klappen op”, zegt Steendam. “Sinds de jaren zeventig verdubbelde het aantal zware orkanen, tegen eind deze eeuw verdwijnen er zo’n 130 gemeentes in zee en de gemiddelde temperatuur evolueert naar meer dan 30 graden.”

Het antwoord heet Tarea Vida ofte ‘levenstaak’: een alomvattend beleidsplan richting 2100 om economie en maatschappij weerbaar te maken tegen het klimaatgeweld. Het omvat onder andere een bouwstop in risicozones, nieuwe gewassen die tegen hitte en verzilt water kunnen, grootschalige maar niet verplichte verhuisplannen voor kustdorpen en herstel van natuurlijke barrières aan zee. Ondertussen realiseert Cuba ook aanzienlijke uitstootvermindering.

“Het is een combinatie van doordacht beleid, topwetenschap, innovatie en experiment, biotechnologie, mobilisatie van de bevolking en vooral erg veel solidariteit”, zegt Steendam.

Zo heeft Cuba nu een nieuwe soort droogtebestendige rijst, regen-apps voor boeren en ecologen herstellen er ‘waterwouden’. “Die mangroves zijn veel goedkoper en efficiënter dan dijken”, zegt Vanbrabant. “Door ze systematisch te zaaien krijgt het hele eiland een veerkrachtige buffer. Ook de koraalriffen, die nog maar dertig jaar te leven hebben, zijn daar deel van en worden hersteld.”

Met energie besparen hebben de Cubanen al veel langer ervaring sinds ze in de jaren negentig ineens 60 procent van hun olie-import verloren toen de Sovjet Unie instortte. “Van huis tot huis heeft de overheid toen gloeilampen, koelkasten en rijstkokers door efficiëntere modellen vervangen”, zegt Steendam. “Bij gebrek aan een elektriciteitsnetwerk zijn ook toen al zonnepanelen geïnstalleerd. Op dat elan gaan ze verder.”

Niet dat alles van een leien dakje loopt. Niet iedereen aan de kust wil verhuizen en omdat Cuba door de economische sancties zo’n 12 miljoen dollar per dag verliest, gaat het een deel van zijn nikkel- en goudvoorraden delven. “Maar een deel laten ze ondanks een gebrek aan middelen ongemoeid omdat dat onder een natuurpark ligt”, zegt Vanbrabant. “Sinds de koloniale periode, toen zowel de bevolking als de natuur zijn uitgeperst, zijn de leiders dan ook doordrongen van ecologisch besef.”

En die communistische eenpartijstaat doet dingen die hier niet meteen kunnen. “Zo breken ze hotels aan zee af, hoewel toerisme de tweede bron van inkomen is”, zegt Steendam. “Die hotels herrijzen dan verderop achter duinen en strand. Dat is pas langetermijndenken.”

Toont dit verhaal dan hoe alleen een dictatuur voldoende snel sterk klimaatbeleid kan doorduwen?

“Ik noem Cuba geen dictatuur”, zegt Vanbrabant. “Er zijn verkiezingen. Maar de overheid zit veel meer in commando, waardoor langetermijndenken kan en het land zo goed scoort op sociale criteria. En waardoor onder andere multinationals minder vrij spel hebben. De vervuiler betaalt, bijvoorbeeld. Maar alle lagen van de bevolking zijn geconsulteerd over Tarea Vida en een grote meerderheid stemde voor. Lokaal is er ook veel autonomie.”

Sowieso kunnen alle landen volgens Steendam en Vanbrabant iets leren van Cuba. “(Meer) luisteren naar wetenschappers en de bevolking”, bijvoorbeeld. En vooral klimaatbeleid maximaal sociaal maken.

“Het is een klassenkwestie en zonder doorgedreven solidariteit lukt het niet”, zegt Vanbrabant. “In Europa steeg sinds 1990 de broeikasgasuitstoot van de rijkste één procent terwijl die van de armste helft met een derde daalde. De grootverdieners stoten het meest uit maar kunnen Tesla’s en passiefhuizen kopen, terwijl wie erg weinig uitstoot onder meer hogere energiefacturen en duurder openbaar vervoer moet slikken. Daardoor gaan velen walgen van klimaat. Op Cuba is het net een wij-verhaal. Eerst wordt wie het meest in de klappen deelt geholpen.”

Honderd jaar om de zee te stoppen. Hoe Cuba de klimaatverandering indijkt. Isabelle Vanbrabant en Julie Steendam. Uitgeverij EPO, 240 p., 20 euro.