Archeologen botsen op ‘de Sixtijnse Kapel van de steentijd’ in de Amazone

De Uruguayaanse archeoloog José Iriarte ontdekte tienduizenden prehistorische rotstekeningen in de binnenlanden van Colombia. Ze bieden een glimp van het leven van de oudste bewoners van het Amazonegebied. ‘Vroeger was dit een mozaïek van bossen en savannes.’

Je zou denken dat de hele aarde wel zo’n beetje in kaart is gebracht, maar diep in het Amazonewoud, in de binnenlanden van Colombia, voelde José Iriarte zich af en toe een beetje Indiana Jones, zo geeft hij desgevraagd toe. Niet per se vanwege de gifslangen waar hij met een boogje omheen moest lopen, de rotswanden die hij met behulp van boomstammen moest beklimmen, of de politiek instabiele regio waarin hij moest opereren. “Niet op die Hollywood-manier. Maar wel in de zin van de emotionele kick die je krijgt van het ontdekken.”

De Uruguayaanse archeoloog, hoogleraar aan de Universiteit van Exeter, was namelijk een van de leiders van de expeditie die daar niet alleen opgravingen deed, maar ook kilometers aan rotswanden ontdekte met tienduizenden prehistorische tekeningen. Ze tonen handafdrukken, planten, mensen die aan rituelen deelnemen, en veel dieren. De vondsten bewijzen volgens Iriarte dat het gebied al minstens 12.500 jaar bewoond wordt. Het besef dat hij zo’n enorme schat aan nog onbekende tekeningen aan het ontdekken was, groeide geleidelijk. “Het is een heel dichtbegroeid oerwoud, de vegetatie komt heel dicht bij de rotswanden. Je moet jezelf met machetes een weg banen.”

Is zo’n archeologische vondst puur geluk? Niet helemaal, legt Iriarte uit. De Serranía de la Lindosa, het heuvelachtige gebied waar hij de rotswanden met de prehistorische tekeningen ontdekte, stond jarenlang onder controle van de rebellen van de Farc, en was niet toegankelijk voor buitenstaanders. De afgelopen jaren zijn er al een paar keer vergelijkbare tekeningen gevonden. “Op Google Earth zagen we een nog onverkend gebied met rotswanden die er heel veelbelovend uitzagen. Je kan de tekeningen natuurlijk niet zien op satellietbeelden, maar gebaseerd op eerdere ervaringen in de regio wisten we dat we hier veel kans hadden.”

Het laatste continent waar de mens binnentrok

De resultaten van de missie werden eerder dit jaar al openbaar gemaakt voor vakgenoten, in een wetenschappelijke publicatie van Iriarte en zijn Colombiaanse mede-onderzoekers Gaspar Morcote-Rios en Javier Aceituno. Het grote publiek kan binnenkort in een op het Britse Channel 4 uitgezonden documentaire kennis nemen van de ‘Sixtijnse Kapel van de steentijd’, zoals de Britse krant The Guardian de rotswanden onlangs doopte.

Ze bieden een inkijkje in het leven van de vroegste bewoners van Zuid-Amerika, het laatste continent waar de mens binnentrok.” We zijn 200.000 jaar geleden in Afrika ontstaan, en verlieten dat continent 70.000 jaar geleden. De laatste stop in onze wereldwijde kolonisatie was Zuid-Amerika.”

Het Zuid-Amerika dat die eerste bewoners aantroffen was een ander continent dan nu. De laatste ijstijd was net aan het wijken, en waar de Amazone nu een dicht tropisch regenwoud is, geven de tekeningen van destijds aanwijzingen voor een heel ander soort begroeiing. “Een van mijn favoriete tekeningen die we vonden was een palaeolama, de voorloper van de huidige lama’s. Ik kom zelf uit zuidelijk Zuid-Amerika, en heb veel in Patagonië gereisd, daar heb je guanaco’s (een lamasoort, red.). Toen ik die tekening vond, riep ik tegen de anderen: jongens, een guanaco, wat doet die hier in het regenwoud?” De tekeningen tonen meer dieren die gras eten, zoals paarden. “Wat nu een dicht tropisch woud is, was toen een mozaïek van bossen en savannes.”

Ook inmiddels uitgestorven grote landdieren, zoals mastodonten en grote grondluiaards, zijn op de tekeningen te zien – al zijn nog niet alle collega-archeologen ervan overtuigd dat de afgebeelde slurfbeesten ook echt mastodonten zijn, en niet gewoon miereneters.

Sjamanen en hallucinogene drugs

Zulke megafauna moet een bijzondere rol hebben gespeeld in het leven van de vroege Amazone-bewoners, denkt Iriarte. “Wat ik superinteressant vond, is dat zulke megafauna vaak aan de bovenkant van de wanden wordt afgebeeld, omringd door kleine miniatuurmensjes, met hun armen ten hemel geheven, alsof ze ze aanbidden, een ritueel uitvoeren. We denken uit de opgravingen ook te kunnen concluderen dat de mensen die megafauna niet als voedsel gebruikten. We zien ook veel afbeeldingen van mensen die dansen, mensen met vogelkoppen, veel figuren die half dier, half mens zijn, echt fantastisch.”

De rotstekeningen waren allicht heilige plekken. “Het is waarschijnlijk dat ze een ceremoniële functie hadden en dat niet iedereen hier zomaar wat mocht schilderen. We weten van veel Amazone-volken dat ze animistisch zijn, dat alles voor hen een ziel heeft. Dus mogelijkerwijs kwamen sjamanen hier bijeen om ceremonies te houden, misschien namen ze hallucinogene drugs – we hebben ook tekeningen van ayahuasca gevonden – om de wereld van de dieren en de planten binnen te gaan en daar bijvoorbeeld te onderhandelen over de jacht of over het verzamelen van planten.”

Het zijn voorzichtige hypotheses, want zoals dat met archeologische ontdekkingen gaat: ze roepen vaak meer nieuwe vragen op dan dat ze definitieve antwoorden geven. Waarom staan er bijvoorbeeld zo veel apen op de tekeningen, maar zijn er nauwelijks apenbotten te vinden? En over het dagelijks leven van de Amazone-bewoners van destijds geven de afbeeldingen niet zo heel veel clous prijs. “Daarvoor zijn grotere opgravingen nodig”, zegt Iriarte. “Om te kijken hoe hun kampen eruitzagen.” Hij hoopt daar, na de coronapandemie, aan te beginnen en nog jaren aan te kunnen werken.