‘Als de hele Amazone wegbrandt, maakt dat voor onze ademhaling geen verschil’: 4 vragen over de bosbranden in Brazilië

‘Ons huis staat in brand’, tweette de Franse president Emmanuel Macron over de branden in de Braziliaanse Amazone. ‘Als de hele Amazone wegbrandt, maakt dat voor onze dagelijkse ademhaling geen verschil’, vindt aardwetenschapper Guido van der Werf.

1. Zijn er dit jaar uitzonderlijk veel branden in de Amazone?

“Het ligt aan je definitie van uitzonderlijk”, zegt aardwetenschapper Guido van der Werf (Vrije Universiteit, Amsterdam). “Wij hebben gegevens vanaf 1997. Als je die erbij pakt, is dit jaar gemiddeld. Maar gemiddeld is niet hetzelfde als goed, en vergeleken met de jaren hiervoor zien we een toename.”

Op 20 augustus meldde het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek (INPE) dat een recordaantal branden woedde in het Braziliaanse deel van de Amazone. Ook de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA spreekt van een uitzonderlijk jaar. “Het aantal en de intensiteit van de branden in de Braziliaanse Amazone zijn in 2019 het hoogst sinds 2010”, schreef de organisatie. Voor de hele Amazone, ook de delen buiten Brazilië, ligt dat beeld genuanceerder. Daar schurkt 2019 dicht tegen het recordjaar 2016 aan, maar gaat er niet overheen.

In totaal zou het volgens het INPE gaan om 72.843 brandhaarden. “Maar let op”, waarschuwt brandonderzoeker Cathelijne Stoof (universiteit Wageningen), “het gaat daarbij niet om individuele branden, maar om het aantal pixels op de meetinstrumenten van de satellieten die branden waarnemen.” Hoewel het genoemde getal een maat is voor de hoeveelheid vuur, kun je het niet één op één vertalen. Een grote brand beslaat al snel meerdere pixels. “Eigenlijk zegt het aantal branden niet zoveel. Het totale brandende oppervlak is veel interessanter. Op die analyse wachten we nog.”

2. Wat staat er nu precies in brand?

Hoewel je bij brand in de Amazone misschien denkt aan torenhoge brandende bomen, is het waarschijnlijker dat het gaat om reeds gekapte gebieden van de Amazone. “Dit is een verhaal van ontbossing”, zegt Stoof. Om nieuwe landbouwgrond vrij te maken, kappen boeren geregeld delen van het oerwoud en laten ze de boomstammen drogen. “Die steken ze vervolgens in de fik. Zo maak je het gebied sneller schoon dan wanneer je al het gekapte hout moet afvoeren.”

Dat gebeurt niet alleen om nieuw gebied vrij te maken, maar ook op bestaande grond voor landbouw of veeteelt. Door de brand verdwijnen oude gewassen, en komen nieuwe, jongere gewassen op. “Soms slaat de brand van een akker over naar het bos”, zegt bosecoloog Frans Bongers (universiteit Wageningen).

Overigens kan brand in het gebied wel degelijk ook op natuurlijke wijze ontstaan. “Door bliksem, bijvoorbeeld. Maar de meeste branden in dit gebied worden aangestoken”, zegt Bongers.

3. Waarom is er zoveel consternatie?

De ophef is vooral een politieke kwestie. Nadat het INPE op 20 augustus met zijn gegevens naar buiten was gekomen, volgde internationaal veel ophef. Beroemdheden als Cristiano Ronaldo en Leonardo DiCaprio spraken op social media hun zorgen uit en politici zoals de Franse president Emmanuel Macron volgden al snel.

Volgens Stoof moeten we ons niet blind staren op de branden. “Hoge vlammen, legervliegtuigen die water werpen op het gebied: het is allemaal mediageniek”, zegt ze. “En dan had de miljoenenstad São Paulo ook nog last van de gevolgen, toen dikke rook over de stad trok. Dat is zorgelijk, maar de onderliggende oorzaak, de ontbossing, is zorgelijker.”

Volgens critici werkt de Braziliaanse president Jair Bolsonaro de ontbossing in de hand. Van der Werf zegt dat het nog onmogelijk is om de invloed van Bolsonaro’s beleid op de branden te bevestigen, maar zijn gevoel is dat het wel effect heeft. “Op de satellietbeelden zie je veel branden naast wegen. Daar werd vroeger streng gecontroleerd. Niemand durfde toen brand te stichten.”

4. Staan ‘de longen van de aarde’ in brand?

“Ons huis staat in brand. Letterlijk. De Amazone zijn de longen van de aarde en produceren 20 procent van onze zuurstof. Dit is een internationale crisis.” Dat tweette de Franse president Emmanuel Macron op 22 augustus.

“Die 20 procent lijkt me overdreven”, zegt bosecoloog Bongers. “Groeiend bos stoot zuurstof uit, en neemt CO₂ op, maar voor het hele Amazonegebied weten we niet eens zeker of het netto zuurstof kost of oplevert. De schattingen schommelen erg, ze zijn afhankelijk van de meetmethode en het gebied wat in ogenschouw wordt genomen.”

Ook aardwetenschapper Van der Werf verbaast zich over dat getal. “Als de hele Amazone wegbrandt, maakt dat voor onze dagelijkse ademhaling geen verschil.”