“Alleen de twintigers, dertigers en veertigers van vandaag kunnen de klimaatopwarming stoppen”

“Mensen zeggen mij altijd dat ik te optimistisch ben”, lacht Wyns. “Maar ik kan niet anders.” Op zijn naamkaartje staat de functie Climate and Industry Policy Designer. Een mondvol die zoveel betekent als een wetenschapper die als verbindingsman wil dienen tussen de universiteit, het bedrijfsleven en de politiek.

Bij een kop koffie verkeerd op het Brusselse Muntplein benadrukt de VUB-onderzoeker meermaals: als wetenschappers, bedrijfsleiders en politici samenwerken, kunnen ze de klimaatopwarming tegenhouden.

Bent u meegestapt in de klimaatmars?
“Jawel, met mijn twee dochters. Mijn jongste van vier had een bordje mee met ‘Ik ben boos!’. (lacht) De oudste van 8 begrijpt al beter wat er aan de hand is. Ze protesteerde op school ook al voor propere lucht.”

Niet de professoren maar de jongeren zetten klimaatverandering bovenaan de agenda.
“Dit zat er wel aan te komen. De aandacht voor het klimaat groeide de afgelopen jaren gestaag. Door de aanslagen in Brussel was er even een terugval. Maar nu is klimaat helemaal terug.”

Is het nu of nooit om de klimaatopwarming te stoppen?
“Ik ben een vooruitgangsoptimist. Ik denk dat we dit probleem kunnen oplossen. Tegelijk is het wel zo: de twintigers, dertigers en veertigers van vandaag zijn de laatste generaties die de gevaarlijke klimaatopwarming kunnen stoppen. Het is aan ons: jij en ik. De kinderen die nu naar school gaan, zullen te laat komen.”

Wachten op dé oplossing voor het klimaat is dus geen goed idee?
“Neen. Iedereen moet begrijpen: we staan voor een enorme uitdaging, die nergens mee te vergelijken is. En we moeten dit klaarspelen in 30 jaar. Eén deus ex machina is dus niet genoeg. We hebben veel kleine deus ex machina’s nodig. Een combinatie van innovatie, investeringen en gedragsaanpassingen.”

“Het voordeel is dat we al een tijdje bezig zijn met klimaatbeleid en dat we dus stilaan wel weten wat werkt.”

Wat werkt dan?

“Windmolens op zee bijvoorbeeld. Die worden steeds vaker zonder subsidies gebouwd. Wat fantastisch is.”

“Ik denk dat de volgende industriële revolutie gedreven zal worden door goedkope groene energie. Die zal de industrie doen elektrificeren, onze batterijen verbeteren en de elektrische auto laten doorbreken. Zoals steenkool de eerste stoommachines en de spoorwegen voedde. Olie en hun chemicaliën de boom van de jaren 50 en 60 in gang zette. En de IT-revolutie op basis van elektriciteit onze hele wereld veranderde rond de eeuwwisseling.”

Moeten we nieuwe kerncentrales bouwen?

“Op wereldvlak zal kernenergie haar rol blijven spelen. Maar ik betwijfel ten zeerste of België in 2050 nog kerncentrales nodig zal hebben. Qua investeringskost is kernenergie alleen maar duurder geworden na de ramp in Fukushima. En aan de andere kant wordt groene energie alleen maar goedkoper.”

Is het een optie om onze bestaande kerncentrales langer open te houden?

“Voor de jongste centrales kan dat in principe, maar dan alleen als die beslissing onderdeel vormt van een breder plaatje. Dan moeten er duidelijke plannen zijn om echt werk te maken van investeringen in groene energie. En niet als excuus om niets te doen. Anders zitten we over tien jaar weer in dezelfde situatie. Dat kan niet de bedoeling zijn.”

Volgens Elon Musk van Tesla is een CO₂-taks de oplossing voor het klimaat.

“Er wordt gezegd dat de vervuiler moet betalen, maar belangrijker is dat de vervuiler moet stoppen met vervuilen. Mensen moeten de kans krijgen om hun gedrag te veranderen. Kijk naar de gele hesjes. We zijn diesel gaan belasten terwijl mensen geen alternatief hadden om op hun werk te raken. Zo creëer je net weerstand.”

Heeft u een betere oplossing in uw mouw zitten?

“Als ik één maatregel naar voren moet schuiven, dan is het de oprichting van een groene investeringsbank, zoals die in andere landen reeds bestaan en in onlangs werd opgericht Schotland. Die bank zou dan op een termijn van zowat tien jaar het openbaar vervoer state of the art moeten maken, investeren in veilige fietspaden, industriële sectoren helpen om te innoveren.”

“Je ziet immers dat het de politiek vandaag aan daadkracht ontbreekt om dit soort uitdagingen aan te pakken. Dat komt door de politici zelf, maar ook de context waarin ze opereren. Sinds de bankencrisis moeten ze besturen in een budgettair korset. Terwijl er dringend investeringen nodig zijn. Het is een catch 22.”

Een groene investeringsbank zou miljarden euro’s nodig hebben. Waar moet ze die halen?

“Bij een combinatie van overheids- en privékapitaal. In Nederland, Noorwegen en Denemarken werpen grote pensioenfondsen zich bijvoorbeeld al volop op de groene economie. Maar de Belgische pensioenfondsen stoppen hun geld liever in Aziatische obligaties. Dan denk ik: waarom toch? Kunnen we het geld van mensen die op pensioen gaan niet beter investeren in dingen die ze zelf ook nodig hebben? Denk aan openbaar vervoer of aangepaste woningen.”

Nog zo’n vraag: waarom slaagt niemand erin om het geld op de Belgische spaarboekjes te mobiliseren?

“Dat is een mysterie waar we al lang ons hoofd over breken. (lacht) Kapitaal op een spaarboekje levert nauwelijks iets op. Daar moeten toch mogelijkheden liggen? Zeker omdat er in verschillende sectoren investeringen mogelijk zijn met hoog rendement, tot boven 15 procent zelfs. Veel heeft te maken met communicatie.”

De politiek lijkt wel verkrampt. Er wordt alleen gemorreld in de marge.

“Voor een stuk is dat ideologisch. Maar het ligt ook aan de Europese boekhoudregels. De aankoop van wapens, zoals de F-35's, mag je over tien jaar of langer afschrijven. Maar investeringen in het klimaat moeten op een jaar worden ingeboekt. Zo wringt Europa ons de nek om. Het klimaat heeft miljardeninvesteringen nodig.”

Klimaatactiviste Anuna De Wever werd uitgelachen met haar voorstel om geld bij te drukken.

“Volledig onterecht. Een aantal vooraanstaande Franse economen hebben onlangs hetzelfde voorgesteld.”

“Er zijn al problemen opgelost door geld bij te drukken. Denk maar aan de bankencrisis. We moeten alleen oppassen dat dat extra kapitaal geen ongewenst effect creëert: het stimuleren van consumptie. Want als iedereen er breedbeeldtelevisies of SUV’s mee gaat kopen, dan zijn we nog verder van huis.”

Uw Twitter-bio luidt: ‘Guiding humankind through its technological adolescence’.

“De mens is een fantastische soort. Wat we op enkele tienduizenden jaren tot stand hebben gebracht, is ongelofelijk. Maar dat brengt ook grote risico’s met zich mee. We hebben kernwapens die ons volledig van de kaart kunnen vegen. We zijn als soort in staat om het klimaat te beïnvloeden. Je moet daar verstandig mee omgaan.”

“Dit gaat niet over het voortbestaan van de planeet. Die zal er ook na ons nog zijn. Het gaat over de toekomst van onze eigen soort en van onze cultuur. Telkens een klein eiland in de Stille Zuidzee onder de zeespiegel verdwijnt, vergaat er een stukje van onze cultuur. Dit alles wordt weleens vergeten.”

Gelooft u als vooruitgangsoptimist niet in de overlevingsdrang van de mens?

“Natuurlijk, maar het kan ook fout gaan. Neem India en Pakistan. Die twee rivaliserende kernmachten hebben één akkoord dat al decennia stand houdt: een waterakkoord. Dat heeft al een paar keer oorlog vermeden. Wat zal er gebeuren als de gletsjers die de Indus voeden straks verdwijnen? Die landen zijn tot alles in staat om hun watervoorraden te beschermen. Veel geopolitieke gevolgen van klimaatverandering zijn onbekend.”

“Zet Brussel een week zonder elektriciteit of verwarming en er barst protest los. Na een week zonder voedsel of water komt er fysiek geweld. Klimaatverandering kan dat, waterschaarste creëren. Vanaf dan is het ieder voor zich.”

Wordt klimaat het thema van de verkiezingen?

“Dat is het al.”

Maakt u dat gelukkig of net bezorgd over wat zal komen?

“Ik ben bang dat het debat zal verzanden in een partijpolitiek gevecht. Met alle respect voor de ideologieën van alle partijen, maar ze gaan moeten samenwerken. Daarom was ik erg teleurgesteld in het debat tussen Meyrem Almaci (Groen) en Bart De Wever (N-VA) in Terzake. Ze bleven allebei in hun loopgraaf zitten.

“De Wetstraat valt vandaag misschien nog het best te vergelijken met een voetbalploeg in crisis. De spelers zijn er, de zin om te spelen ook. Maar ze slagen er niet in om samen een doelpunt te scoren.”

Moeten politici überhaupt samen scoren?

“Als wetenschapper is het gebrek aan leiderschap frustrerend. Partijen zullen toegevingen moeten doen.”

Vindt u dat we allemaal minder steak moeten eten en de kraan dichtdraaien bij het tanden poetsen?

“Ja, ook burgers moeten op hun consumptie letten. Het is gemakkelijk om te zeggen: ‘De bedrijven moeten het maar oplossen. Zij zijn de grote vervuilers.’ Wij consumeren hun producten en dragen dus ook een verantwoordelijkheid. Als mensen iets bestellen bij Ali Express, dan hangt daar een grote uitstoot aan vast.”

“Op termijn moeten we ook naar een circulaire economie, waarbij de afvalberg drastisch verkleind wordt. De invoering van statiegeld op plastic flesjes en blikjes is een must. Net zoals de ban van single use plastics – verpakkingen die maar een keer gebruikt worden. Die maatregelen zijn vervelend, maar ze doen niemand pijn.”

Juist statiegeld ziet de politiek niet zitten.

“Ik heb de afgelopen jaren tientallen klimaatmodellen bekeken. Als je naar een klimaatneutrale samenleving wil, zoals het akkoord van Parijs vooropstelt, dan heb je een circulaire economie nodig. Het kan niet anders.”

Moet vliegen ook duurder worden?

“Dat is een lastige vraag omdat vliegen ook zo goedkoop is door een sociale race to the bottom. We kunnen best wel minder gaan vliegen. Korte citytrips moeten in de toekomst via het spoor. Het wordt tijd dat Europa dat prachtige hogesnelheidsnetwerk voor treinen verder uitbouwt, zoals in China al het geval is.”

“Vergis je niet: ook daar is de groene transitie volop bezig. Iedereen weet dat er in Aziatische steden enorm veel brommertjes rondrijden. Meestal geeft dat veel lawaai, maar in Peking is het tegenwoordig muisstil. Al die brommers zijn elektrisch. In appartementsgebouwen hangen honderden stekkerdozen om in te pluggen. Duits bondskanselier Angela Merkel ging lobbyen in Peking omdat de doelstellingen voor elektrische voertuigen daar te hoog lagen voor de Duitse automobielindustrie.”

En wij maar denken dat Europa vooroploopt in het klimaatbeleid.

“Energyville, VITO, UGent, KU Leuven: dat zijn allemaal instellingen van internationaal topniveau. Er gebeurt hier heel wat interessant onderzoek. Een Nederlandse wetenschapper die aan de VUB werkt heeft een machine gebouwd om het beton te vergruizelen in zijn drie basisdelen: steentjes, zand en cement. En die cement kan dan met een soort microgolf verder opgewerkt worden tot nieuwe cement. In principe kunnen we in de toekomst dus een gebouw afbreken en met precies hetzelfde materiaal weer opbouwen. Prachtig toch?”

Wyns laat zijn kop koffie halfvol achter. Hij heeft een afspraak op het kabinet van Vlaams minister Philippe Muyters (N-VA), voor een gesprek over industriële innovatie. Er is nog veel mogelijk, ook in Vlaanderen. “We moeten mensen nu vooral niet in wanhoop drijven. Er zijn oplossingen. Veel mensen zijn daar al mee bezig. Optimism is a moral duty.”