Waarom profrenners als Wout van Aert psychologische hulp zoeken: de angst voor de val zit diep in de hersenen

Iedere wielrenner valt. Vaak verbijt hij de pijn en stapt hij weer op de fiets, of het is ernstiger en moet hij de koers verlaten. Maar soms sluipt het in zijn hoofd: valangst. Het overkwam Lennard Hofstede en Wout van Aert. Psychologische hulp bleek noodzakelijk.

Het is 23 maart 2018 en Lennard Hofstede, toen nog in dienst van Sunweb, ligt te midden van een kluitje renners op het plaveisel, ergens in het Vlaamse land, tijdens de E3 Harelbeke. Hij voelt dat de valpartij geen verwondingen heeft veroorzaakt, maar hij denkt: ik blijf toch maar liggen. Dan is de koers gelukkig voorbij. Hij fietst al enkele jaren met de daver op het lijf. Hij haalt zich geregeld voor de geest hoe hij straks de bocht zal missen, op een verkeerszuil zal botsen of tegen een boom gaat eindigen.

Maar twee maanden na de tuimeling in de E3 rijdt hij de Giro d'Italia onbevangen, onbevreesd, opgewekt. Al tijdens de eerste etappes in Israël voelt hij dat het plezier in het fietsen terug is. De remedie: sessies met een psycholoog. Die wist hem te bevrijden van een onzichtbare maar alom tegenwoordige tegenstander, de angst in het peloton, waarin het vaak wringen met hoofd, schouder, arm, knie en heup is.

Nu is er een ploeggenoot bij zijn huidige team Jumbo-Visma die hulp heeft gezocht om zijn duikeldemonen te bezweren. Eind vorige maand bekende Wout van Aert, drievoudig wereldkampioen veldrijden en deze zomer winnaar van een etappe in de Tour de France, in De Zondag dat hij alleen al bij het kijken naar het wielrennen angstige gevoelens kreeg “als ze snel door een bocht gingen”. De renner is aan het revalideren na zijn zware val in de Tour. In de tijdrit bij Pau bleef hij in een bocht haken aan een grijper van een dranghek en liep een diepe wond aan zijn bovenbeen op.

Trauma

Mental coach Rudy Heylen is met hem aan de slag gegaan. Ze kennen elkaar al jaren. De behandeling richt zich vanzelfsprekend op processen in het brein. Specifieker: het verzachten van de connectie tussen de waarneming van een onveilige situatie en het aanwakkeren van de angst in de amygdala, een onderdeel van de hersenen dat emoties aanstuurt.

Van Aert heeft bij zijn val een trauma opgelopen, stelde de psycholoog vast. “Als je de beelden terugkijkt, zie je paniek op zijn gelaat. Hij weet niet wat hem is overkomen, hij schrikt zich rot als hij de gapende wond ziet. Het is alsof uit het niets een betonblok op hem is gevallen. Er is niet eens tijd geweest voor een reflex. Die sterke emotie is blijven hangen.”

Hij zal moeten leren zich weer veilig te voelen op de fiets. Daarvoor past Heylen onder meer EMDR (eye movement desensitization and reprocessing) toe; oefeningen met een reeks snelle oogbewegingen kunnen hersenen zodanig belasten dat de op dat moment opgeroepen angstgevoelens minder kans krijgen. Ook wordt getracht met trainingen de balans in de geest te hervinden, waarbij juist niet de focus op de verwerking van de val ligt. “In feite moet je terug naar de basis.”

Er gewoon niet meer aan denken, zoals renners geregeld opperen, is onmogelijk, zegt hij. “Maar denken is wel stuurbaar. Als een paarse olifant je gedachten beheerst, verdwijnt dat als je je een roze panter voor de geest haalt.” Hij waagt zich niet aan een voorspelling over hoelang de behandeling zal duren. “Zo lang als nodig, zo kort als mogelijk.”

Hofstede heeft ook even EMDR-therapie gehad. “Maar dat werkte niet. Bij mij was er geen sprake van een trauma. Er was al een tijd iets mis. Na die opgave in de E3 ben ik me gaan afvragen waarom ik eigenlijk wilde dat mijn carrière al voorbij was. Ik dreigde de periode mis te lopen die misschien wel de mooiste van mijn leven kon worden.”

Zes gesprekken met zijn behandelaar, Karel Gerritse uit het Nederlandse Vught, volstonden om het besef terug te krijgen dat hij het vak beoefent waarvan hij altijd heeft gedroomd. “Ik dacht op een gegeven moment: ik ben wielrenner dus ik ga vallen. Nu denk ik: ik ben wielrenner en de kans dat ik niet val is zeker 99 procent. Ik weet dat ik goed kan sturen, ik weet dat de anderen het ook kunnen. Het klinkt simpel, zo'n uitweg, maar dat is het niet. Je voelt het gewoon niet. Je ziet geen oplossing. Maar ik kreeg het brede perspectief voorgehouden. Wil je anders gewoon op de bank blijven zitten? Geniet er dan van, dit is je passie.”

Schedelbreuk

Niet alle renners lopen ermee te koop dat ze hulp zoeken. Tom Boonen, meervoudig winnaar van Parijs-Roubaix en de Ronde van Vlaanderen, meldde eind 2016 dat hij naar een sportpsycholoog was gestapt. Bij een zware tuimeling in de Ronde van Abu Dhabi in 2015 had hij een schedelbreuk opgelopen. “Ik durfde het afgelopen seizoen niet meer te wringen. Tijdens de Ronde van Vlaanderen draaide ik bij de derde beklimming van de Oude Kwaremont als laatste van de groep de helling op. Dat was mij nog nooit overkomen. Tijdens de afdaling van de Nieuwe Kwaremont was ik echt bang.”

Psycholoog Jef Brouwers wil omwille van de privacy niet alles prijsgeven over zijn contact met Boonen destijds, maar het komt er vooral op neer de herinnering aan de levensbedreigende situatie, die zich in het brein heeft vastgezet, los te maken en te verwijderen. “Hoe je dat kunt doen, verschilt per persoon. Daarvoor is eerst een screening nodig.”

Hofstede lag intussen al meerdere malen weer op het asfalt. “Ja, meteen na de Giro al, in de Prudential Ride in Londen. Het deed me niks. Ik lag in de ziekenwagen en wist dat dit alleen maar goed was om weer de wielrenner te worden die ik wilde zijn.”