Vaporfly is de nieuwe wonderschoen van Nike. Maar misschien is hij wel té goed

Het is weinig atletiekliefhebbers opgevallen, maar vier jaar geleden liep de Amerikaanse sprinter Justin Gatlin de 100 meter sneller dan Usain Bolt ooit heeft gedaan. Op uitnodiging van een Japanse tv-show raffelde hij de sprint af in 9,45 seconden: 0,13 seconden sneller dan het officiële wereldrecord. De truc? Gatlin liet zich voortblazen door vijf krachtige ventilatoren die strategisch stonden opgesteld langs de baan.

De tijd van Gatlin is nooit erkend als wereldrecord, anders dan de marathonrecords die de afgelopen jaren zijn gelopen op innovatieve schoenen van Nike. Toch leveren die extreem verende modellen naar verhouding meer kunstmatige tijdwinst op dan de stormachtige rugwind van de ventilatoren.

Nike heeft even brutaal als sluw geprofiteerd van een gapend gat in de regelgeving van atletiekfederatie World Athletics (voorheen IAAF). De kledinggigant heeft schoenen gemaakt die toppers op de marathon circa twee minuten tijdwinst opleveren.

Aanvankelijk gebeurde dit in het geheim, waardoor de Keniaanse vedette Eliud Kipchoge een aanmerkelijk voordeel genoot tijdens de olympische marathon van 2016. Zijn voorsprong op de nummer vier, de eerste loper zonder het testmodel van Nike, bedroeg iets meer dan twee minuten.

Nadien heeft de schoen onder de naam Vaporfly snel furore gemaakt. Afgelopen jaar werden praktisch alle topwedstrijden gewonnen op dat model (of een verbeterde variant). Overal sneuvelden persoonlijke en nationale records. Bashir Abdi, bijvoorbeeld, bracht het Belgische marathonrecord in Chicago op 2u06:14.

Aangepaste regels

De mondiale atletiekfederatie reageerde traag op de revolutie. Boze tongen beweren dat de relatie tussen de bond en het bedrijf te nauw is. Voorzitter Sebastian Coe stond decennia op de loonlijst van het concern en nam pas na lang aarzelen afscheid toen hij aan het hoofd van World Athletics kwam te staan. Nike steekt jaarlijks tientallen miljoenen in de atletiek, vooral in Amerika. Het bedrijf onderhoudt nauwe banden met tal van ex-atleten die als commentator veel invloed hebben.

Anderhalve week geleden presenteerde World Athletics pas een aanpassing van de regels. In verkapte bewoordingen werd toegegeven dat tal van wedstrijden door de Vaporfly's oneerlijk zijn verlopen; atleten die bij andere fabrikanten onder contract stonden hadden immers een nadeel van enkele minuten. Toch zijn er geen resultaten geschrapt, geen medailles geconfisqueerd en geen straffen opgelegd vanwege vals spel.

Integendeel, de verende schoen is in grote lijnen geaccepteerd. Vaporfly's of andere innovatieve modellen zijn voortaan toegestaan, mits de schoen tenminste 4 maanden vrij te koop is geweest, de zool niet meer dan 1 carbonplaat bevat en niet dikker is dan 40 millimeter (Kipchoge droeg naar verluidt een zool van 50 millimeter dikte en met meerdere carbonplaten toen hij in 2019 als eerste atleet een marathon onder de 2 uur volbracht).

Dat ruimhartige gebaar van World Athletics staat in schril contrast tot de strenge en gedetailleerde regelgeving in de rest van de sport.

Toptijden op de sprint, zoals de 9.45 van Gatlin in Japan, worden niet erkend als records indien de rugwind meer dan 2 meter per seconde bedraagt. Een sprinter wordt gediskwalificeerd als hij tijdens een race met een voet een witte lijn aanraakt. Zijn vermeende poging om 'af te snijden' kostte Churandy Martina het zilver op de olympische 200 meter in Peking. Een atleet met een minuscule hoeveelheid van een verboden stof in zijn lichaam raakt subiet zijn medailles en goede naam kwijt, ook als helemaal niet duidelijk is of die stof wel prestatiebevorderend werkt.

Innovatie

In al deze situaties is het mogelijke prestatievoordeel beduidend kleiner dan wat de Nike-schoenen opleveren, of zelfs geheel afwezig. Toch schroomt World Athletics niet om atleten die deze 'overtredingen' begaan hard aan te pakken: diskwalificaties, schorsingen en financiële schade zijn de consequentie.

Volgens de pleitbezorgers van Nike is innovatie wenselijk. De noodlijdende sport (weinig tv-tijd, dubieuze bestuurders, dopingzaken) zou meer positieve aandacht trekken door snelle tijden die met nieuwe schoenen mogelijk zijn. Nederlanders wijzen graag op de opleving die de klapschaats heeft teweeggebracht in de schaatssport. Maar innovaties kunnen een sport ook onherstelbare schade toebrengen, zoals tennis en zwemmen inzagen.

Tennis greep in toen spelers experimenteerden met zogeheten spaghettisnaren: dubbele snaren die de bal zo veel effect konden meegeven dat het spel te ingrijpend zou veranderen. Het zwemmen besloot na jarenlang aarzelen dat de geloofwaardigheid van de sport op het spel stond toen de supersnelle pakken de norm werden. Ze werden verboden omdat het materiaal de doorslag gaf in wedstrijden, niet de zwemmer.

Nu Nike zich ook met verende modellen begeeft op de middellange afstanden en de sprint (de Viperfly) dreigt de atletiek in dit olympische jaar te veranderen in een materiaalslag. World Athletics heeft al aangekondigd dat schoenen na de wedstrijden ingeleverd moeten worden ter controle, ter voorkoming van wat critici aanduiden als 'mechanische doping'. Een extra fraudetest: dat is geen vooruitgang voor een sport die al zo vaak in het nieuws komt vanwege vals spel.