Oekraïens-Belgische Maryna Zanevska: ‘Ik voel me schuldig als ik tennis’

Eerst was er oorlog in haar hoofd, nu is er ­oorlog in haar vaderland. Voor de Oekraïens-­Belgische Maryna Zanevska (28), die zondag aantreedt op Roland Garros, is tennissen ­momenteel een manier om haar familie te helpen. ‘Bij ieder bericht stokt mijn adem.’

Zondag beginnen in Parijs de Open Franse Tenniskampioenschappen, beter bekend als Roland Garros. Vernoemd naar een Franse vliegenier en oorlogsheld uit de Eerste Wereldoorlog. Die Eugène Roland Garros (1888-1918) was zelf een verwoed sporter en toen in 1927 een groot tenniscomplex werd aangelegd in de Franse hoofdstad, eiste Émile Lesieur, voorzitter van de omni­sport­vereniging Stade français, dat dit naar zijn voor het vaderland gesneuvelde vriend vernoemd zou worden.

Vijfenennegentig jaar later speelt er opnieuw een oorlog op de achtergrond, op 2.000 kilometer van Parijs. Ver weg en toch zo dichtbij. Terwijl Belgische tennismannen vergeefs zullen pogen de Coupe des Mousquetaires te winnen en Belgische tennisvrouwen geen schijn van een kans maken op de Coupe Suzanne-Lenglen, zullen de gedachten van een van onze landgenotes voortdurend afdwalen naar wat er zich in Oekraïne afspeelt. Maryna Zanevska werd er geboren, groeide op in Odessa, trok vanaf haar elfde de wijde wereld rond om een profcarrière na te streven, leeft elke dag intens mee met het lot van haar familie en vrienden ginder. Ze doet het beter dan ooit tevoren in haar sport, maar dat is relatief op dit moment.

Eind 2020 stond u 258ste op de WTA-­ranking, vandaag 65ste. Hoe verklaart u die progressie?

“Vóór de eerste lockdown van 2020 stelde ik me de vraag: wat nu? Ik stond laag geklasseerd, voelde me ook mentaal en fysiek niet oké. Alles leek in elkaar te storten. Zelfvertrouwen is heel belangrijk als je tennist. Ik was voortdurend geblesseerd, maar nam niet de tijd om die blessures te laten genezen. De hele tijd liep ik achter punten, games, matchen, een betere ranking aan... Ik was op een punt aanbeland waarop ik dacht dat het beter was om te stoppen. Ik stond echt heel dicht bij die beslissing.

“Mijn leven leek een ingewikkelde puzzel en ik vond maar geen oplossing. Was ik geblesseerd, dan kon ik niet spelen, maar dan zakte ik op de ranglijst, waardoor ik weer twijfelde of ik dan toch maar niet moest spelen. Op datzelfde moment verloor ik mijn persoonlijke sponsor, een Belgische zakenman die me jarenlang had gesteund. Financieel stond ik nergens. Ik had nul inkomsten. Geen centen, geen perspectief. Ik zag er het nut niet meer van in om inspanningen te blijven leveren en in België te blijven wonen, helemaal alleen, zonder familie. Ik dacht erover na terug te keren naar Oekraïne. Eerlijk, ik wist niet wat de toekomst zou ­brengen.

“Het beste wat me toen kon overkomen, was de ontmoeting met de man die mijn toekomstige echtgenoot zou worden. Hij gaf me al de steun die ik nodig had, moedigde me aan, maar gaf me ook de ruimte om over mijn toekomst na te denken. En toen sloeg covid toe. De hele wereld stond stil. Voor mij was dat het ideale moment om even los te komen van het tennis. Vier maanden lang onderhield ik mijn conditie met fitness, ondertussen dacht ik veel na. Tijdens die periode laadde ik mijn batterijen op.

“Als ik opnieuw ga tennissen, moet ik het anders aanpakken dan in het verleden, was mijn conclusie. Ik had altijd geprobeerd om de mensen om mij heen te plezieren: mijn ouders, mijn vrienden, mijn sponsors. Zij zagen mij als een potentiële topspeelster en zetten me onder druk, vroegen zich hardop af wanneer de resultaten zouden volgen. Daardoor was ik begin 2020 zo ongelukkig geworden.

“Mijn nieuwe doel werd: spelen voor mezelf. Ik begon mijn carrière als een project te zien, niet als mijn leven. Wanneer ik nu tennis speel, leg ik me daar wel honderd procent op toe, maar buiten de wedstrijden of toernooien sta ik open voor andere dingen. Om van het leven te genieten bijvoorbeeld. Verlies ik een wedstrijd, dan zie ik dat als maar een wedstrijd. In het verleden was een nederlaag het einde van de wereld voor mij. Beetje bij beetje, dag na dag heb ik de juiste gemoedstoestand gecreëerd voor een nieuwe start. Een rustig gevoel. Als je je beter voelt, zul je beter spelen. Ik ben nu een beter mens dan ik twee jaar geleden was.”

In augustus wordt u 29: jong voor een vrouw, een behoorlijk gevorderde leeftijd voor een vrouwelijke tennisser. Hoe hoog kunt u nog reiken?

“Ik stel geen doelen in de vorm van getallen. Leeftijd is een getal, de ranking is een getal, het zijn maar getallen. Ik focus op mijn doelen: mijn spel verbeteren, een betere persoon zijn. Ik focus niet op resultaten. Op die manier neem ik de druk weg. Ik probeer vat te krijgen op de dingen waarop ik vat kán krijgen. Op de WTA-ranglijst heb ik geen vat. Waar ik wel vat op heb, is hoe ik oefen, hoe ik beter word, hoe ik strijd op het court, hoe ik oplossingen vind om mijn tegenstanders te verslaan. We zullen wel zien waar dat mij zal brengen. Die obsessie met de ranking is iets uit het verleden. Stijg ik op de lijst, prima, maar aan het einde van de rit heeft het weinig belang.

“Natuurlijk zou ik anders praten mocht ik in de top 10 of top 20 staan.”

De Belgische nummer één, Elise Mertens, is momenteel 33ste op de WTA-ranglijst en voorlopig onbereikbaar, maar u nadert op de Belgische nummer twee, Alison Van Uytvanck, die 61ste staat. Maar uit uw vorige antwoord leid ik af dat dit geen doel is?

“Klopt. Over drie maanden wil ik tegen mezelf kunnen zeggen: ‘Maryna, je bent veel beter dan je drie maanden geleden was.’ En volgend jaar wil ik kunnen zeggen dat ik beter ben dan in 2022. Meer niet.”

Begin dit jaar haalde u de tweede ronde op de Australian Open, de eerste keer dat u dat ­lukte op een grandslamtoernooi. Met welk gevoel trekt u naar Roland Garros?

“Eerst moeten we de loting afwachten. Alles hangt ervan af tegen wie ik moet spelen. Al is iederéén nerveus tijdens de eerste rondes, ook de toppers. Ik leef van wedstrijd tot wedstrijd – als er meer dan één wedstrijd zal zijn, uiteraard. (lacht) Zelfs als het resultaat tegenvalt, kan ik iets leren van dit toernooi.”

U wordt op de website van de WTA om­schreven als een ‘hardcourt player’. Gravel is niet uw favoriete ondergrond?

“Goed dat je het zegt, misschien moet ik de mensen bij de WTA vragen om die informatie op hun site aan te passen. Tien jaar geleden was dat wellicht het geval, maar vandaag hou ik van spelen op gravel.”

Hebt u een rolmodel in het vrouwentennis?

“Ik heb nooit één idool gehad. Ik wil mij meten met andere speelsters, in hun gezelschap vertoeven, maar het blijven concurrenten. Ik bestudeer hoe ze spelen, pik er dingen van op.

“Ik hield wel van de spirit van Maria Sjarapova. Ze zag er stijlvol uit op de tennisbaan en had een ongelooflijke vechtlust. Hoe slecht het haar ook verging tijdens een wedstrijd, ze bleef zoeken naar oplossingen om te winnen. Ik hield ook van de manier waarop Justine Henin speelde. Een harde werker op de baan, met die fantastische eenhandige backhand.”

Waarom kwam u naar België om uw tennis­spel te verbeteren?

“Ik verliet Oekraïne toen ik 11 was. Ik had talent, werd steeds beter in het spelletje, maar ginds waren geen professionele faciliteiten. Dus moest ik verhuizen. Met de hulp van een tennismakelaar ging ik eerst naar Duitsland, daarna voor acht maanden naar de Andy Roddick ­Academy in Texas, tot ik uiteindelijk aankwam in de Justine Henin Academy in Ottignies-Louvain-­la-­Neuve. De plek beviel me, dus bleef ik. Eerst reisde mijn moeder met me mee, na een tijdje bleef ik alleen hier.”

In 2016 kreeg u de Belgische nationaliteit en mocht u voor het Belgische team spelen in de Fed Cup, die tegenwoordig Billie Jean King Cup heet. Hoe bijzonder was dat?

“Ongelooflijk speciaal, het was een zeer emotioneel moment, op mijn 22ste. Het ogenblik dat ik mijn voet op de baan zette, kreeg ik de tranen in mijn ogen. Je moet weten dat een Belgische identiteitskaart bemachtigen een lange en ingewikkelde procedure was.

“Toen ik in België arriveerde, was ik een meisje dat tennis speelde. Na een tijdje begon ik ervan te dromen ooit eens voor het nationale team te mogen spelen. Wanneer dat uiteindelijk gebeurde was ik trots, vereerd en dankbaar. Een groots moment. Maar natuurlijk, wat er ook gebeurt, er zal altijd Oekraïens bloed door mijn aderen stromen. Niets kan dat van mij afpakken, ook niet een Belgische identiteitskaart.”

Hoopt u er in november bij te zijn op de Billie Jean King Cup?

“Zeker. Het zou een eer zijn.”

“Here, there and everywhere”, zo omschrijft ze haar verblijfplaats. Sinds begin dit jaar woont ze in Düsseldorf, samen met haar Duitse echtgenoot Philipp-Andreas Schmidt. Het is daar dat we haar zoomend aantreffen. Tot vijfendertig weken per jaar reist ze van continent naar continent en van toernooi naar toernooi. Afgelopen week was ze in Straatsburg (waar ze in de kwartfinale werd uitgeschakeld), vanaf zondag in Parijs, vorige week zou ze in Rome hebben gezeten, mocht ze niet de eindfase hebben gehaald van het toernooi van Saint-Malo, waar ze opgaf tijdens haar halve finale. Niets om ongerust over te worden, ze zag dat toernooi louter als opwarming voor wat komen gaat. “Mijn prioriteit was werken, niet winnen. Ik was moe, voelde een blessure opkomen, wilde niet dat die erger zou worden. Dus besloot ik om geen risico te nemen.”

Ze wilde op 30 juli trouwen in Odessa, maar die plannen werden doorkruist door de oorlog in haar land, waarbij ook haar geboortestad niet gespaard wordt. In plaats van een groots feest in Odessa, werd het een snelle trouwpartij in Las Vegas, op 13 maart. Allemaal de schuld van een Russische machtswellusteling wiens naam ze niet uitspreekt, dus schrijven we hem hier ook maar niet neer. “Het is angstaanjagend om dit te moeten schrijven, maar door de oorlog in mijn land is het zeker het moment niet om te vieren en te feesten”, schreef ze bij de aankondiging van haar vooruitgeschoven huwelijk op Instagram. “Ik heb de voorbije twee weken beseft dat niets belangrijker is dan vrede, familie en liefde. Ik heb gezien wie mijn echte vrienden zijn. Ik heb me ook gerealiseerd dat je niet moet wachten om iets te doen of moet wachten op het perfecte moment, want de volgende dag komt soms niet.”

U hebt dagelijks contact met uw familie in Oekraïne. Hoe is de situatie momenteel?

“Twee weken geleden konden mijn ouders naar hier reizen, in Duitsland. Dat was een bijzonder grote geruststelling, ik weet nu dat ze veilig zijn. Mijn broer, mijn zus, mijn oom en mijn grootmoeder wonen nog altijd ginder. Dat bezorgt me een heleboel stress. Elke dag probeer ik mijn familie en vrienden in Odessa te bereiken. We zitten samen in een WhatsApp-groepje, waarin ik van minuut tot minuut kan volgen wanneer de sirenes beginnen te loeien en ze zich moeten verstoppen. Iedere keer dat ik een berichtje krijg op mijn telefoon, stokt mijn adem. Maar ik wil weten wat er gaande is, ik wil hen elke dag kunnen horen.”

Kunnen wij hier begrijpen wat er ginder op dit ogenblik gebeurt?

“Dat kunnen jullie niet. Ik heb een band met Oekraïne, het is mijn geboortegrond en mijn familie. Ik voel de angst. Ik huil heel veel. Elke ochtend wanneer ik opsta, ben ik bang dat er iets vreselijks gebeurd zal zijn. Maar zelfs ik kan me nauwelijks voorstellen wat het moet zijn om constant in gevaar te zijn.

“Ik geef je een voorbeeld. Op 25 april belde ik met mijn ouders, die toen nog in Oekraïne verbleven. Het was de dag dat een meisje van 3 en haar moeder gedood werden door bombardementen op Odessa. Ik was in gesprek met mijn ouders en mijn broer en zijn verloofde, toen de sirenes begonnen te loeien en je op de achtergrond raketten hoorde inslaan. Iedereen was aan het schreeuwen en huilen. ‘Verstop je, verstop je!’ In hun huis hebben ze geen schuilkelder, dus gebruiken ze een valse wand om zich achter te verschuilen en af te wachten. Tot twaalf keer per dag. Het geluid van die raketten... Je kunt gewoon niet geloven dat dit gebeurt. Zelfs op afstand is het verschrikkelijk.

“De mensen in Oekraïne krijgen veel hulp uit het buitenland, dat is prachtig, maar in West-Europa kan men zich niet voorstellen wat de realiteit ginder is. Het is de hel.

“Ik was een grote fan van de acteur Volodymyr Zelensky. Ik heb heel wat films en tv-series met hem gezien. In Oekraïne was hij voordien al een ster. In 2015 had hij de hoofdrol in de satirische serie Sloeha narodoe (‘Dienaar van het volk’, ook de naam van zijn politieke beweging waarmee hij in 2019 bij de presidentsverkiezingen de absolute meerderheid behaalde, red.). Hij speelde daarin de rol van een geschiedenis­leraar die president van zijn land wordt. Toen die fictie werkelijkheid werd, gaf hij het volk van Oekraïne weer hoop. Oekraïne wil in de voetsporen van Europa treden, niet in die van Rusland. Oekraïners vechten voor een beter leven, zoals dat van Europeanen. Ze willen niet terug naar het leven uit de tijd van de Sovjet-­Unie.

“Na bijna drie jaar presidentschap begonnen de mensen teleurgesteld te raken in Zelensky. Hij had beloofd een einde te maken aan de corruptie in zijn land, maar er gebeurde niets. Toen de oorlog uitbrak, veranderde alles. Door op post te blijven, gaf hij de Oekraïners de kracht om weerstand te bieden en te vechten. Zijn waarderingscijfer steeg van 25 procent vóór de oorlog tot meer dan 90 procent nu. Ik vind het geweldig hoe hij het land leidt.”

U bent natuurlijk geen politica of militaire leider, maar doen de EU, de NAVO en de ­Verenigde Staten genoeg volgens u?

“Ik heb inderdaad niet de kennis om daarover te oordelen. Mijn hart klopt voor de Oekraïners die lijden en sterven. Het algemene gevoel daar is dat er meer hulp nodig is. Natuurlijk zijn er redenen waarom ze die niet krijgen, maar voor hen is het moeilijk om dat te begrijpen. Ik moet voorzichtig zijn welke woorden ik gebruik...

“Laat ik dit zeggen: Oekraïners voelen dit aan als een begin, Rusland zal niet stoppen. Zij vechten niet alleen voor zichzelf maar voor heel Europa. Dat is een feit.”

Op 28 februari, vier dagen na het begin van de Russische invasie, postte u een foto van de Oekraïense vlag op Instagram. Daaronder stond een lange boodschap die gedeeltelijk gericht was aan het Russische volk. Hebt u veel reacties ontvangen?

“Ja, en er waren meer negatieve reacties dan positieve. Veel haat ook. Weet je, de meeste van mijn vrienden waren Russisch. Ik heb er de laatste drie maanden veel verloren. Met de meesten onder hen heb ik geen contact meer, alle communicatie is verbroken.

“Eerst repliceerden ze nog dat wat ik had geschreven op Instagram leugens waren. Zij geloven écht dat de ‘Oude Wereld’ tegen hen is. De propaganda in Rusland is heel sterk, angstaanjagend. Gek hoe dat werkt.

“Er zijn heel veel verhalen van families die door deze oorlog gescheiden zijn in een Oekraïense en een Russische tak. Ze spreken niet meer tegen elkaar. Mensen verliezen hun vrienden, hun families. Ook ik heb enkele Russische familieleden en die weigeren nog met mij te praten. Probeer je maar eens in te beelden wat dit met mensen doet.”

Blijkbaar hebt u hetzelfde gevoel als de ­Oekraïense tennisster Marta Kostjoek, die stelt dat haar Russische collega’s een gebrek aan empathie vertonen?

“Het gaat verder dan de Russische speelsters. Tot nog toe hebben slechts drie tennissters mij gecontacteerd om me te steunen en hun medeleven met mij en mijn land te betuigen. Ik begrijp echt niet waarom de anderen niet even vragen hoe het gaat met mijn familie en vrienden in Oekraïne. Aan de ene kant verbaast me dat, aan de andere kant ook weer niet. We zijn concurrenten. We zien elkaar elke week, sommigen zijn vriendinnen geworden, anderen zie ik alleen op de baan. De meeste tennissters denken alleen maar aan zichzelf.”

Na uw wedstrijd op Indian Wells tegen Marta Kostjoek volgde er een lange omhelzing tussen jullie beiden, begeleid door een staande ovatie. Het was een van de meest emotionele sportmomenten van de laatste jaren. Wat ­zeiden jullie tegen elkaar?

“Het was zeer zeker de emotioneelste wedstrijd die ik ooit heb gespeeld. De oorlog was pas twee weken voordien begonnen, we wisten nog niet wat we konden verwachten. Op de baan voelden we ons allebei schuldig dat we op een veilige plek waren, terwijl onze familieleden moesten schuilen voor raketten. Een uur voor de match begonnen de bombardementen op Odessa. Ieder moment konden we bericht ontvangen dat een familielid of vriend gestorven was, of dat ze geen huis meer hadden.

“Marta traint in Monaco, maar zij en haar familie wonen nog altijd in Kiev. Het was onwezenlijk. We toonden veel strijdlust, speelden een spannende wedstrijd, maar aan het einde voelden we perfect aan hoe de andere zich moest voelen. Zelfs nu, door erover te praten, krijg ik opnieuw kippenvel. We zeiden tegen elkaar dat we ons sterk moesten houden, dat alles goed zou komen, dat we moesten geloven in een positieve afloop, en dat bleven we zo een tijdje herhalen. Als we elkaar die dag buiten de tennis­arena hadden gezien, zouden we nog veel langer hebben geknuffeld en geweend.”

U hebt Oekraïne in 2004 verlaten. Waren er in die tijd al spanningen? Vreesden de inwoners van Oekraïne de reus naast de deur?

“Ik was 11 en nog te jong om de situatie helemaal te begrijpen, maar ik voelde wel aan dat mijn ouders altijd op hun hoede waren. De Russen wilden in hun eigen wereld blijven vertoeven, Oekraïners wilden zich ontwikkelen als land. Ze wilden samenwerken met Europa, er deel van uitmaken. Ze wilden studeren, reizen, een vol leven leiden.”

Hoe moeilijk is het om u op het tennis te ­concentreren?

“Na het toernooi van Miami (eind maart, red.) heb ik zes weken vrijaf genomen. Ik had die tijd echt nodig om voor mezelf te kunnen uitmaken hoe ik met deze situatie moest omgaan. Op de tennisbaan staan was te frustrerend voor me en wanneer je gestresseerd bent, riskeer je oude blessures weer tot leven te wekken. ‘Schuldig’ is het beste woord om mijn gevoel te omschrijven. Ik wist niet hoe ik daarmee moest omgaan.

“Door erover na te denken besefte ik dat tennissen mij helpt om in de wereld te staan. Als ik speel, verdien ik geld en met dat geld kan ik mijn familie en de mensen van Oekraïne helpen. Als publiek persoon kan ik erover praten en ervoor zorgen dat men ook in de tennis­wereld niet vergeet dat er een oorlog aan de gang is.”

Tijdens de eerste lockdown van 2020 bent u met het project Savage Love Candles gestart. Waarom?

“Het was niet iets dat al jaren in mijn hoofd zat. Het gebeurde gewoon. Tijdens de lockdown volgde ik een cursus digitale marketing en begon ik, creatieve persoon die ik ben, kaarsen te maken, louter voor mijn plezier, om bezig te blijven. Vrienden zagen het resultaat en vroegen om er ook voor hen te maken. Zo heb ik de kennis uit die cursus gekoppeld aan het maken van kaarsen en heb ik Savage Love Candles opgestart.

“Ik doe dit helemaal alleen: ik creëer de ­kaarsen, doe alle administratieve rompslomp, onderhoud de website, post dingen op sociale media, verstuur de kaarsen naar mijn klanten. Sommige mensen doen aan yoga, anderen lezen boeken, ik maak kaarsen. Het helpt me ook in het tennis, omdat ik het als een leerproces zie.”

Dus als ik een kaars zou bestellen, stuurt u die persoonlijk naar mij?

“Ja.” (lacht)

De helft van de opbrengsten gaat naar ­Oekraïense families, lees ik op savage­love­candles.com, maar er is een probleem: er zijn geen kaarsen meer in voorraad. U zult tijd moeten vinden om er nieuwe te maken.

“Ik weet het. (lacht) Vorig jaar was dat makkelijker, omdat ik minder onderweg was. En als ik dan toch op een toernooi stond, deed mijn man tijdelijk de verzendingen. Rond de kerstperiode kreeg ik een ongelooflijk aantal bestellingen, maar dat was net het moment dat het voor­seizoen begon, heel belangrijk om me fysiek klaar te stomen voor een nieuw tennisjaar, dus had ik geen tijd om nieuwe kaarsen te maken. Ik reisde veel, verhuisde naar Düsseldorf, er was altijd wel iets. Maar vorige week was ik even thuis en ben ik toch weer begonnen met nieuwe kaarsen te maken. Het geeft me ­positieve energie. En het bezorgt me vredige ­momenten.”