In Eritrea ontvluchten mannen met de fiets hun legerdienst

Het leek een sprookje, hoe Biniam Girmay als eerste Afrikaan ooit Gent-Wevelgem won. Een supertalent uit een wielergek land. Maar de reden waarom de koers zo populair is in Eritrea blijkt een pak minder sprookjesachtig.

De koers. Zijn supporters en seingevers. Zijn kasseien, waaiers en schaafwonden. Zijn wielertoeristen met een trappist na de zondagsrit. Weinig is zo oer-Vlaams als het wielrennen. Een goede 7.000 kilometer zuidelijker ligt nog zo’n wielergek land: Eritrea, tien keer groter dan Vlaanderen maar met ongeveer evenveel inwoners. Ze fietsen, net als Vlamingen, massaal.

“Het wielrennen is de vijfde staatsgodsdienst in Eritrea”, stelde het magazine The Economist een paar jaar geleden. Dictator Isaias Afewerki, aan de macht sinds de onafhankelijkheid in 1991, gebruikt het wielrennen als propagandamiddel. In oktober vorig jaar keurde hij nog een subsidie van 15 miljoen nafka (911.000 euro) goed voor de ontwikkeling van het wielrennen.

“Topsporters moeten hun militaire dienstplicht niet vervullen. Zij leveren hun bijdrage via hun sportactiviteiten”, zei Zunede Telke, de Eritrese minister van Sport, in een reportage van het Nederlandse RTL Nieuws. Wielrenners krijgen financiële steun en materiaal van de overheid en zijn er even populair als rocksterren.

De dienstplicht is er voor achttienplussers permanent en de VN beschouwen het als dwangarbeid, wat slechts een van de vele schendingen van de mensenrechten in het land is. Officieel moeten Eritreeërs achttien maanden in het leger, maar sinds die wet in 1994 is nog geen enkele dienstplichtige ontheven. Sterker nog, soldaten worden er niet enkel ingezet voor militaire campagnes maar moeten voor 60 euro per maand ook in mijnen en grote bouwwerven werken. Niet voor niets proberen meer dan 500.000 Eritreeërs zowel in Europa als in Afrika asiel te krijgen.

Dat Biniam Girmay zondag de Ronde van Vlaanderen laat schieten, is dan ook geen toeval: hij moet elke drie maanden terugkeren om zijn visum te laten vernieuwen. Deze strenge regel voor sportende Eritreeërs die in het buitenland verblijven is ingevoerd nadat nagenoeg het volledige voetbalelftal in 2015 niet terugkeerde na een interland in Botswana. Sindsdien is ook de staatssteun voor het voetbal ingetrokken per presidentieel besluit. Alleen atletiek en natuurlijk wielrennen krijgen nog geld van de regering.

Giro dell’Eritrea

Eén naam moet u onthouden als u uw kennis over wielrennen in Eritrea wilt etaleren: Ghebremariam Ghebru. De man won in 1939 de Giro dell’Eritrea.

Het land was een Italiaanse kolonie en de expats wilden er hun wielerliefhebberij beoefenen. De plaatselijke bevolking mocht onder geen beding deelnemen aan die wedstrijden. Tot in 1939 de Italianen – het was de tijd van het fascisme van Benito Mussolini – duidelijk wilden maken dat de Afrikanen fysiek nooit hun evenknie zouden zijn en de Eritreeërs mochten meedoen. Groot was hun verbazing toen de Italiaanse kampioenen een pak voor de broek kregen van Ghebru.

Er was een clandestien circuit ontstaan, waar Afrikanen keihard trainden en koersten. Plots was wielrennen een vorm van rebellie tegen de koloniale bezetter: eerst tegen de Italianen, na de Tweede Wereldoorlog tegen de Ethiopische keizer-dictator Haile Selassie.

“We zijn nooit gestopt met wielrennen. Zelfs toen er mensen stierven in de oorlog bleven we koersen organiseren. Het maken als wielrenner is dé droom van iedere jonge man”, zei de 75-jarige wedstrijdorganisator en wielerofficial Giovanni Mazzola, zoon van een Italiaan en een Eritrese vrouw, in een reportage in The Guardian.

Massa volk

Sinds de overwinning van Ghebru is het wielrennen diep geworteld in de Eritrese cultuur. Ze hebben in het Tigrinya, de officiële landstaal, geen woord voor fiets, maar gebruiken het Italiaanse bicicletta. Fans langs de weg roepen “Dai! Dai! Dai!” naar de passerende coureurs, net zoals Italiaanse tifosi op de flanken van een berg.

Een Eritreeër die in het buitenland woont en een geschenk naar de familie opstuurt kiest eerder voor een wieler- dan een voetbaltruitje. De rondes van Frankrijk, Spanje en Italië worden live uitgezonden op de nationale televisie. Bij wedstrijden staan mensen rijen dik langs de wegen en zijn er zelfs tribunes die even vol lopen als die van grote voetbalstadions. Op finishfoto’s van etappes in de Ronde van Eritrea of de Ronde van Zoba Maekel (de regio rond de hoofdstad) zie je hoe de menigte met duizenden tegelijk over de straat zwermt achter de spurtende kopgroep.

Vorig jaar kreeg Girmay een staatsontvangst na zijn zilveren medaille op het beloftewereldkampioenschap in Leuven. Eerder kreeg ook Daniel Teklehaimanot die eer, nadat hij in de Tour de France van 2015 vier dagen de bolletjestrui had gedragen. In de straten van Asmara maken ze zich nu al op voor alweer een groot feest. President Afewerki heeft zijn speech al geschreven, want morgen komt de grote held naar huis.