Hoe jouw voetbalshirt een bedreiging vormt voor de oceanen

Elk jaar komt een half miljoen ton plastic in zee terecht, onder meer afkomstig van polyester voetbalshirts. Denk dus twee keer na voor u weer het clubtenue bestelt. Wel zijn er oplossingen voor het probleem in de maak.

Op het waslabel in de zoom van je sportshirt staat het vrijwel altijd: ‘100% polyester’. Polyester is pet, hetzelfde materiaal waar frisdrankflessen van worden gemaakt. Pas als er garen van wordt gesponnen, noemen we het in de volksmond polyester. Tijdens een wedstrijd of training draag je dus eigenlijk een lap plastic om je torso. Het ademt, is sterk en slijtvast. Maar hoe milieuvriendelijk is het shirt van je favoriete voetbalclub eigenlijk?

De productie van synthetische kleding, zoals polyester sportshirts, heeft een grote impact op het milieu. Polyester wordt voornamelijk gemaakt van aardolie, een fossiele brandstof. De kledingindustrie is wereldwijd verantwoordelijk voor ongeveer 10 procent van de uitstoot van broeikasgassen. De CO₂-uitstoot van een polyester sportshirt is vergelijkbaar met een autorit van Amsterdam naar Antwerpen, heen en terug. Het waterverbruik komt overeen met 44 douchebeurten.

Circulaire toekomst

Voordat we polyester volledig afschrijven, is er ook nog goed nieuws. Gert-Jan Gruter is hoogleraar Industrial Sustainable Chemistry aan de Universiteit van Amsterdam. “We moeten niet van pet af”, zegt hij. “Het is een van de weinige producten die klaar zijn voor een circulaire toekomst: het is de enige plasticsoort die al close-loop kan worden gerecycled. Van een oude fles kunnen we dus weer een nieuwe fles maken. Alleen de manier waarop we ermee omgaan, creëert problemen.”

Zodra andere materialen aan pet worden toegevoegd, zoals nylon clublogo’s en kleurstoffen, is recyclen niet meer zo makkelijk. “Op dit moment worden daar oplossingen voor bedacht, waaronder chemische recycling. Daarmee kunnen we materialen afbreken tot aan de bouwsteen. Dan zou je sportshirts wel kunnen recyclen”, zegt Gruter.

Die techniek staat nog in de kinderschoenen. Chemische recycling wordt momenteel toegepast in twee fabrieken; een in India en een in Japan. Twee Nederlandse bedrijven zijn druk bezig de techniek ook in Europa uit te rollen.

Je wedstrijdshirt van Anderlecht of Club Brugge is nu dus nog niet recyclebaar. Gooi je het weg, dan verdwijnt het naar alle waarschijnlijkheid in de verbrandingsoven of op de vuilstort. Voordat het shirt daar belandt, creëert het een nog groter probleem: microplastics. In 2020 werd ongeveer 53 miljoen ton pet geproduceerd, zo’n 60 procent daarvan was bestemd voor textiel – waaronder sportshirts.

Elk jaar verdwijnt volgens hoogleraar Gruter ongeveer een half miljoen ton plastic vezeltjes in zee, vergelijkbaar met het gewicht van 6.800 volgeladen vliegtuigen van het type Boeing 737-800 – zoveel zijn er niet eens gebouwd. Toch is dat slechts een fractie van de totale hoeveelheid plastic die jaarlijks in het milieu belandt: zo’n 8 miljoen ton.

In bier en mosselen

Die microplastics komen vrij bij het wassen van je kleding. De Plastic Soup Foundation deed in 2019 onderzoek naar verschillende soorten polyester kleding, waaronder twee sportshirts van Adidas en Nike. De shirts verloren per wasbeurt zo’n 125 milligram microplastics per kilo. In vergelijking met andere kledingstukken in het onderzoek viel dat nog mee.

“Waarschijnlijk laten de shirts relatief weinig vezeltjes los, omdat ze werden gemaakt voor extremere omstandigheden, tijdens trainingen en wedstrijden”, zegt Laura Díaz Sánchez van de Plastic Soup Foundation. De kwaliteit van de stof moet daarvoor beter zijn. “Toch gaat het alsnog om heel veel deeltjes. Het is al mogelijk om kleding te maken die nauwelijks nog microplastics loslaat, maar producenten kiezen daar niet voor. Het is namelijk een stuk duurder.”

Eenmaal in het milieu zijn microplastics niet meer te verwijderen. In 90 procent van het oppervlaktewater worden inmiddels microplastics aangetroffen. “Die vezels zitten overal”, zegt Gruter. “In de lucht, ons drinkwater, bier, mosselen. We ademen ze zelfs in.”

Deeltjes op Everest

Hij publiceerde recent met collega’s een nieuw onderzoek in het wetenschappelijke tijdschrift Marine Pollution Bulletin: een methode om de hoeveelheid microplastics te kwantificeren. In elk monster vonden de wetenschappers microplastics. Overigens is dat niet verbazingwekkend: de deeltjes werden ook aangetroffen op Antarctica en de Mount Everest.

We weten niet hoe erg dat is, vervolgt Gruter. “Het is onduidelijk of er op lange termijn problemen zullen ontstaan, voor onszelf of de natuur. Dat is natuurlijk zorgelijk. Het zou uiteindelijk zo kunnen zijn dat het helemaal geen probleem is. Er zweven allerlei deeltjes door de lucht, stukjes hout en plantaardig materiaal. Onze longen kunnen daar redelijk goed mee overweg.”

Onderzoek toonde eerder aan dat zo’n vezel te groot zou zijn om door een lichaamscel te worden opgenomen. Sinds begin dit jaar zijn er echter aanwijzingen dat sommige kleinere deeltjes wel degelijk terecht kunnen komen in het lichaam en zo mogelijk schade aanrichten in de lever, nieren of hersenen.

Vorige week publiceerden wetenschappers van onder meer de Vrije Universiteit Amsterdam een onderzoek waaruit bleek dat microplastics in menselijk bloed zijn aangetroffen. “De komende jaren hopen we meer te weten te komen over de problemen”, zegt Gruter. Dan pas verwacht hij dat er maatregelen worden getroffen, al zou voorkomen beter zijn dan genezen. Met een extra filter op je wasmachine zou al zo’n 98 procent van de vezeltjes kunnen worden opgevangen.

Druppel op gloeiende plaat

Sommige merken, waaronder Adidas, schermen met gerecyclede polyester kleding. Het bedrijf is in 2015 een samenwerking aangegaan met de Amerikaanse milieuorganisatie Parley for the Oceans. Adidas zou volgens de website inmiddels 15 miljoen paar schoenen per jaar produceren van oceaanplastic.

“Heel goed dat op die manier aandacht op het probleem wordt gevestigd,” zegt Gruter, “maar dat is het ook wel. De kwaliteit van plastic dat in zee verdwijnt, gaat snel achteruit. Eigenlijk kun je het dan niet meer gebruiken. En die microplastics kunnen niet worden opgevist. Het is een druppel op een gloeiende plaat.”