‘Hij miste een penalty en we zagen hem nooit meer terug’: het trauma van de gemiste trap

Bovenop een gemiste strafschop kregen drie Engelse spelers nog eens een hoop racistische bagger te verwerken na de EK-finale. En een penaltytrauma hakt er zo al flink in, leert de geschiedenis.

“Ik vertel mezelf dat die tijd verstreken is, dat mensen er niet meer van wakker liggen. En dan sta je plots jaren later in de lobby van een hotel, en draait een meisje zich naar haar vriend om te zeggen: ‘Volgens mij is dat de kerel die de penalty miste.’” Als er iemand weet dat een elfmeter je lang kan blijven achtervolgen, is het wel Gareth Southgate, zo vertelde hij enkele jaren geleden. De huidige Engelse bondscoach miste in de halve finale van het EK 1996 als enige een strafschop in de shoot-out tegen Duitsland, op Wembley. “Je speelt vijftien jaar lang. En mensen herinneren zich er vijftien seconden van.”

De verhoopte homecoming kwam er ook zondagavond niet op diezelfde heilige voetbalgrond. Late invallers Marcus Rashford en Jadon Sancho hadden het vizier niet op scherp staan. De beslissende penalty belandde op de schouders van de 19-jarige Bukayo Saka, en ook hij trapte slap op de Italiaanse keeper Donnarumma. Drie jonge leeuwen die het lot van de Three Lions bezegelden – al nam Southgate meteen alle verantwoordelijkheid vaderlijk op zich: “Ik heb de spelers gekozen”.

Even voorspelbaar als dieptreurig: vrijwel meteen na het laatste fluitsignaal werden Rashford, Sancho en Saka – alledrie gekleurde spelers – op sociale media slachtoffer van racistische uitlatingen. In Manchester is ook een muurschildering van Rashford ’s nachts beklad.

Hoewel die acties breed veroordeeld zijn door onder meer het hele Engelse team, de koninklijke familie en fans wereldwijd, leggen ze opnieuw een pijnlijke tegenstelling bloot. Premier Boris Johnson, die de feiten “vreselijk” noemde, kreeg meteen lik op stuk van criticasters, onder wie voetbalcommentator Gary Neville. Die wees erop dat Johnson voor het toernooi geen duidelijk statement innam over de knielende Engelse spelers. Die actie tegen racisme werd door een deel van het land op boegeroep getrakteerd. “Het verbaasde me geen seconde toen ik vanochtend de nieuwskoppen zag.”

Frank de Boer

Alsof een gemiste penalty in een EK-finale niet genoeg ellende is. Zeker die allerlaatste, cruciale fout staat in een strafschoppenreeks symbool voor nationale rouw. “Ze moesten één beeld uit de finale kiezen, en dat werd mijn vergissing”, schrijft Roberto Baggio in zijn autobiografie. De Italiaanse sterspeler liet Brazilië op het WK 94 met de beker naar huis vertrekken. Dat ook zijn teamgenoten Baresi en Massaro hun strafschop niet hadden omgezet, herinnert niemand nog. “Ik denk niet dat de verbittering daarover ooit zal weggaan”, zei Baggio recent nog in een interview.

Nochtans is die harde wetmatigheid niet erg eerlijk. Uit een analyse van alle penaltyreeksen in een WK-, EK- of Champions League-wedstrijd, uitgevoerd door de Noorse voetbalpsycholoog Geir Jordet, blijkt dat spelers vaker missen naarmate een penaltyreeks vordert. Hoe later in de reeks, hoe meer druk, en dat geldt nog meer als je moet scoren om niet te verliezen dan als je ‘mag’ scoren om te winnen. Precies wat Saka moest doen dus.

“Hij nam de meest extreme trap, in de meest extreme penaltyreeks in de geschiedenis”, stelt Jordet op Twitter. Dat komt omdat er nog twee andere criteria de kansen negatief beïnvloeden: de druk van het thuispubliek en penaltygeesten uit het verleden, ook als de speler in kwestie daarbij niet betrokken was. Geen enkel land heeft een slechter palmares dan de Engelsen op dat vlak.

De naschok van een penaltyreeks kan best vernietigend zijn. De Nederlander Frank de Boer, die op Euro 2000 in de halve finales een penalty miste in de reguliere speeltijd én in de shoot-out, vertelde jaren nadien aan De Volkskrant: “Ik heb een behoorlijke tijd geen strafschoppen genomen, ik had er echt genoeg van. Die missers tegen Italië hebben me nog lang achtervolgd. Zat ik op een dag zomaar tegen mezelf te schelden in de auto. Klootzak, hoe kon je die Europese titel nou zo weggooien?” Het hele team was volgens hem “zo gedesillusioneerd” dat de kwalificatie voor het WK 2002 de mist inging.

Er zijn zelfs beloftevolle spelers geweest die een cruciale strafschop verknoeiden en nadien compleet van het toneel verdwenen, zoals de Fransman Reynald Pedros op het EK 96. “Hij miste een penalty en we zagen hem nooit meer terug”, aldus ploegmaat Marcel Desailly over de gevaren van zo’n belangrijke strafschop – Desailly nam er toen overigens geen, dan heb je makkelijk praten.

Pizza Hut

Het Engelse team wacht dus sowieso wat oplapwerk. Het goede nieuws: Southgate heeft het allemaal al eens meegemaakt. In eerdere interviews gaf hij aan “erg angstig” te zijn na zijn gemiste strafschop, en spijt te hebben dat hij niet kon rekenen op psychologische bijstand. Die is er voor de moderne voetballer wel, zowel bij club als vaderland. De eensgezindheid die de Engelsen tentoonspreiden, is bovendien voorbeeldig – in tegenstelling tot de Fransen, die als haantjes gingen bekvechten.

Southgate zal Saka wellicht ook een andere wijze les toefluisteren: humor is niet altijd de beste saus. In een beruchte Pizza Hut-reclame uit 1996 draagt Southgate een kartonnen zak over het hoofd, wanneer een ‘miss’ – een juffrouw, maar dus ook een misser – een pizza komt brengen. Vandaag is het filmpje weer helemaal trending.