FC Barcelona: (doel)saldo ontoereikend

Het zorgvuldige plan van FC Barcelona, de rijkste voetbalclub ter wereld, viel zowat in duigen op het moment dat de onderhandelaars de kamer binnenkwamen.

Het was een zwoele namiddag in de zomer van 2017, en de bazen van Barcelona waren naar een van de meest exclusieve hotels van Monte Carlo afgezakt om een overeenkomst met de Duitse club Borussia Dortmund te sluiten over een van de meest beloftevolle voetballers in Europa: de Franse aanvaller Ousmane Dembélé.

Barcelona had een strategie en een prijs bepaald: Dembélé was volgens de club 80 miljoen euro waard, en geen cent meer. Hoe hard Dortmund ook zou proberen de prijs op te drijven, Barcelona zou niet wijken. De twee bestuursleden vermanden zich op weg naar de suite die de Duitsers geboekt hadden, ze omhelsden elkaar voor ze op de deur klopten. Toen gingen ze binnen, om snel vast te stellen dat de Duitse bonzen ook een strategie hadden bepaald.

De Duitsers vertelden hun gasten dat ze een vliegtuig moesten halen. Er was geen tijd om een praatje te slaan, en ze hadden geen zin om te onderhandelen. Als Barcelona Dembélé wilde, dan moest het dubbel zoveel neerleggen als het voor ogen had: 160 miljoen euro. Het zou van de jonge Fransman de tweede duurste speler uit de voetbalgeschiedenis maken.

De toenmalige voorzitter van Barcelona, Josep Maria Bartomeu, was verbijsterd. Maar hij liep niet weg. Hij ging snel akkoord om bijna het volledige bedrag te betalen: 105 miljoen euro meteen, daarna nog eens 41 miljoen euro via prestatiebonussen. Hij had zich voorgenomen het spel hard te spelen, maar ineens bekroop hem het gevoel dat hij geen keuze had.

Ergste vergissingen

Een paar weken eerder had Barcelona met lede ogen moeten toezien hoe een van zijn eigen kroonjuwelen, Neymar, door Paris Saint-Germain werd weggeplukt. Bartomeu wilde de fans niet nog eens teleurstellen door met lege handen naar Barcelona terug te keren. Hij had nood aan een spraakmakende transfer, een trofee, een bijou. En daar moest hij een prijs voor betalen.

De voorbije tien jaar had FC Barcelona het imago van een sportieve en commerciële mastodont. De successen op het veld en de extrasportieve rijkdom staken zelfs zijn bitterste rivalen de ogen uit. Barcelona is de eerste en enige voetbalclub met meer dan 1 miljard dollar aan jaarinkomsten. Het heeft de beste speler ter wereld rondlopen, Lionel Messi. En in niet-corona-tijden vult zijn stadion zich met bijna 100.000 betalende clubleden.

Maar Barcelona flirt al een poosje met de afgrond: het gevolg van jaren van impulsief management, ondoordachte beslissingen en roekeloze contracten. Jarenlang konden stijgende inkomsten de ergste vergissingen maskeren, maar nu gooit het coronavirus roet in het eten.

Volgens een voormalig bestuurslid zal de pandemie de club uiteindelijk zowat een half miljard euro aan inkomsten kosten. Zijn loonmassa is de grootste in Europa. FC Barcelona moest al een paar keer terugkomen op afspraken met schuldeisers, wat bijna zeker betekent dat de club in de toekomst met hogere rentekosten zal worden geconfronteerd.

Het gevolg is dat de voetbalclub die van alle clubs ter wereld het meeste geld genereert diep in de puree zit: er zijn grote financiële problemen, er staat een omstreden voorzittersverkiezing op stapel, en het kroonjuweel, Messi, zou weleens kunnen vertrekken. De al te voortvarende aankoop van onder meer Dembélé vormt maar een klein stukje van de verklaring hoe het zover is kunnen komen.

Toen Bartomeu die overeenkomst in augustus 2017 beklonk, besefte de club al dat ze te veel had betaald. Barcelona had een paar weken eerder 222 miljoen euro opgestreken door de verkoop van Neymar, en had behoefte aan een opvallende transfer. Maar elke club met spelers in de aanbieding besefte maar al te goed dat Barcelona wel geld had, maar geen tijd. “Je hebt een zwakkere onderhandelingspositie”, zegt Jordi Moix, de voormalige ondervoorzitter voor economische zaken van Bartomeu. “Ze staan je op te wachten.”

Met vuur gespeeld

Als één club te veel kon betalen, was het Barcelona wel. Al een tiental jaar had het zich ontpopt als het beste team ter wereld – drie Champions League-titels in zeven jaar – en een weergaloze geldmachine. De inkomsten naderden alsmaar dichter het doel van 1 miljard dollar dat Bartomeu zich in 2015 had gesteld. In 2019 was het zover, twee jaar voor op schema. Plannen voor een elegante amusements- en vrijetijdswijk rond het stadion en de lancering van de Barcelona Innovation Hub moesten die geldstroom bestendigen.

Tezelfdertijd speelde de club op financieel vlak met vuur. Er is een andere grens van 1 miljard dollar die ze gepasseerd heeft: de totale schuld – inclusief het geld dat de club aan banken, belastingautoriteiten, rivaliserende clubs en eigen spelers verschuldigd is – bedraagt meer dan 1,1 miljard euro.

Meer dan 60 procent daarvan wordt als kortetermijnschuld beschouwd – een hoger percentage dan eender welk team in Europa – maar dat weerhield de club er niet van om op de transfermarkt royaal uit te geven, en niet alleen voor Dembélé: een paar maanden later gaf Barcelona 120 miljoen euro uit om Philippe Coutinho bij Liverpool te halen; ook een onderhandeling waarbij Barcelona plooide en een prijs betaalde die het zich niet kon veroorloven.

Ook de last van spelers die al op de loonlijst staan wordt zwaarder. Volgens Carles Tusquets, de interim-voorzitter sinds Bartomeu vorig jaar werd afgezet, slorpt de jaarlijkse loonfactuur van 635 miljoen euro zowat 74 procent van de jaarinkomsten op, veel meer dan bij vergelijkbare clubs, die vaak de stelregel hanteren dat de loonmassa niet boven 60 procent uit mag rijzen. “Het is verschrikkelijk veel”, zegt Tusquets.

Barcelona is, in een bepaald opzicht, slachtoffer van zijn eigen succes. Hoe meer de spelers wonnen, hoe meer ze bij loononderhandelingen konden vragen. Het feit dat veel spelers in het team – voetballers zoals Messi, maar evengoed Gerard Piqué, Sergio Busquets en Jordi Alba – beschouwd werden als de ziel van de club, zichtbaar bewijs van de route van de La Masia-jeugdopleiding naar de eerste ploeg, gaf de spelers, en niet de club, een sterke onderhandelings­positie.

“Een van de cruciale dingen die moeten veranderen is een gebrek aan leiderschap, het feit dat de leiding binnen het bestuur niet nee durft te zeggen”, stelt Víctor Font, een van de kandidaten bij de voorzittersverkiezing die op 7 maart plaatsvindt. “De lonen zijn veel te hard gestegen.”

Farao Messi

Toen de club nog over 1 miljard dollar aan inkomsten per jaar beschikte, was 700 miljoen dollar aan lonen uitkeren “stressvol, maar betaalbaar”, zegt Moix. “Het bood ons weinig ruimte om te sparen, maar de spelers zijn de ruggengraat van het team. Als we hun niet waren tegemoetgekomen, hadden ze het team verlaten.”

Moix geeft toe dat Bartomeu en zijn team fouten hebben gemaakt, maar hij is ervan overtuigd dat de echte crisis veroorzaakt werd door een gebeurtenis waaraan de club zelf niets kon doen. “De tijd zal alles in het juiste perspectief plaatsen”, zegt hij. “Hoeveel is te wijten aan het management, hoeveel aan covid? Het is een subjectieve discussie.”

Hoe het ook zij: de schade is enorm. In zijn recentste financiële verslagen meldde Barcelona een jaarverlies van 96 miljoen euro. Volgens de club is al 200 miljoen euro door de pandemie in rook opgegaan. Moix raamt het verlies uiteindelijk op meer dan 500 miljoen.

Tegelijk is de schuld bij financiële instellingen en andere clubs met 270 miljoen euro gestegen. Bij Barcelona gaan ze ervan uit dat dat cijfer – ondanks drastische inspanningen om in de kosten te snijden – in 2021 verder zal oplopen. Zowel het stadion als het museum, twee van de populairste toeristische attracties in Spanje, zullen de rest van het seizoen wellicht gesloten blijven.

De verwachte inkomsten voor komend jaar zijn naar beneden bijgesteld met 205 miljoen euro, waardoor het aandeel van de spelerslonen snel kan oplopen tot 80 procent van elke euro die de club binnenkomt. Hetzelfde team dat Barcelona in het recente verleden glorie bracht, lijkt garant te staan voor ellende in de nabije toekomst. Het beste voorbeeld daarvan is de speler die meer dan wie ook symbool staat voor Barcelona, de speler die direct verantwoordelijk is voor de steile opgang en wiens salaris de club als een molensteen om de nek hangt: Lionel Messi.

Het contract dat Messi, in de herfst van 2017 in de nasleep van het vertrek van Neymar, met Barcelona sloot, beslaat dertig pagina’s volgens een Spaanse krant die een kopie in handen kreeg. Daarin figureren een paar duizelingwekkende cijfers: een tekenbonus van 115 miljoen euro, een ‘loyaliteitsbonus’ van 76 miljoen euro. De totale waarde, als Messi elke clausule en voorwaarde nakomt, is zowat 555 miljoen euro.

Vorige maand noemde de krant El Mundo, die met het contract uitpakte, de bedragen ‘faraonisch’. Dat Messi de bestbetaalde speler ter wereld was, was geen verrassing: toen het contract destijds werd ondertekend, kwam al naar buiten dat hij een jaarsalaris van 110 miljoen euro zou opstrijken. Buitenstaanders waren vooral verbaasd dat ze de cijfers nu zwart op wit bevestigd zagen – het was zelfs 138,8 miljoen per jaar. Maar binnen de club hadden ze er vooral een probleem mee dat de cijfers überhaupt publiek goed werden. Ronald Koeman, de coach van Barcelona, riep op om de verantwoordelijke voor het lek op te sporen en in de ban te slaan. De club dreigde met juridische actie. Ook Messi was woedend om wat hij aanvoelde als een poging om zijn status binnen de club te ondermijnen.

Noodzakelijk kwaad

Messi leeft al een poosje op gespannen voet met Barcelona. In de zomer van vorig jaar, na een derde opeenvolgend tegenvallend seizoen en een historische, vernederende 8-2-nederlaag in de Champions League tegen Bayern München, kookte de frustratie over en liet hij de club formeel weten dat hij zijn contract zou beëindigen en zou vertrekken.

Bartomeu weigerde het idee nog maar te overwegen. Als een club Messi het hof zou maken, zei hij, zou ze daar een bedrag voor moeten betalen. Voor Messi was dat een schending van een belofte en van een contractuele verbintenis. Maar hij voelde er weinig voor om de club die hij sinds zijn dertiende vertegenwoordigt voor het gerecht te dagen en een vertrek te forceren.

Zes maanden later is zijn toekomst nog onzeker. Zijn contract loopt in juni af. Sinds 1 januari staat het hem vrij om met clubs buiten Spanje te onderhandelen. In een televisie-interview zei hij vorige maand dat hij “zal wachten tot het einde van het seizoen” om een beslissing te nemen. “Als ik vertrek,” zei hij, “dan wil ik dat op de best mogelijke manier doen.”

Ook al is het taboe om het publiekelijk te zeggen – en niemand zou er blij mee zijn – toch zijn er mensen bij Barcelona die vinden dat het vertrek van Messi een noodzakelijk kwaad is. In de zomer waren er een paar die fluisterden dat het steek hield geld te verdienen aan Messi nu het nog kon, en niet alleen omdat de transfersom en het uitsparen van zijn loon 200 miljoen euro in het laatje zou brengen.

Gezien zijn status en zijn impact vinden weinig mensen binnen de club dat Messi overbetaald is. Sommige leden van de voormalige raad van bestuur oordeelden wel dat de ster op de ploeg in haar totaliteit een inflatoir effect heeft. Barcelona betaalt voor honderdduizenden euro’s per week salarissen aan dienende spelers. Het salaris van Messi joeg het loonplafond de hoogte in, waardoor ook ploeggenoten van hem – vooral spelers met een lange staat van dienst die uit de jeugdopleiding kwamen – dik betaald worden.

Moix deelt die logica alvast niet. “Met zo’n asset valt er niet te onderhandelen”, zegt hij. En eigenlijk viel er voor Barcelona helemaal niet te onderhandelen; er zijn maar een paar clubs in de wereld die in staat zijn aan het loon en de ambities van Messi tegemoet te komen, en geen ervan was bereid een grote som op tafel te leggen voor een speler die ze in de zomer misschien gratis kunnen krijgen.

Een prijs op het hoofd van Messi plakken, was dan ook niet aan de orde. “Het was een theoretische vraag of we hem al dan niet voor 100 miljoen euro konden slijten”, zegt hij. “Niemand heeft een bod uitgebracht.”

Revolte van supporters

De voorzittersverkiezing komt eraan, en elke kandidaat probeert zichzelf te verkopen als de enige man – het zijn allemaal mannen – die een oplossing voor de financiële crisis heeft. Maar de charme van Barcelona is ook in zekere zin een vloek: elke zet die de club doet, moet niet alleen de steun genieten van wie ook op 7 maart de verkiezing wint, maar ook van de 140.000 leden. “Het maakt het wat lastig om te besturen”, zegt Moix. “Maar dat gegeven is ook een troef die we uitspelen om sponsors en bedrijven aan te trekken. De leden zijn de eigenlijke eigenaars.”

In het verleden droeg dat steevast bij aan de grootsheid van de club: Bartomeu was wellicht niet zo wanhopig geweest om te allen prijze Dembélé binnen te halen, als hij geen revolte van de supporters vreesde. Font, een van zijn mogelijke opvolgers, is ervan overtuigd dat een gebrek aan professionele ervaring bij vorige raden van bestuur slechte beslissingen in de hand heeft gewerkt.

Joan Laporta, een ex-voorzitter die opnieuw een gooi naar de post doet, noemde Barcelona vorig jaar “de club van 3 miljard: 1 miljard inkomsten, 1 miljard uitgaven, 1 miljard schulden”. Hij zweert net als zijn rivalen dat hij de financiën weer op orde zal brengen.

“Het is niet jouw geld, maar je kunt er ook niet mee doen wat je maar wilt”, zegt Font. “Het heeft niets te maken met de eigendomsstructuur, het heeft alles te maken met slecht bestuur, met mensen die niet de vaardigheden hebben om beslissingen te nemen. Voor hen is het amusement. Het is als een speeltje, ik speel ermee, en ik neem beslissingen die volgens mij steek houden. Daarom is het belangrijk dat mensen beseffen dat op de verkeerde manier met een speeltje omgaan gevaarlijk kan zijn.”

De drie resterende kandidaten voor het voorzitterschap worden nu geconfronteerd met zowat de moeilijkste verkiezingsboodschap die er is: besparingen beloven en tegelijk aan de verwachtingen van de supporters tegemoetkomen. De meesten aanvaarden dat de lonen naar beneden moeten, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

In 2017 besefte Borussia Dortmund dat Barcelona niet in de positie zat om te onderhandelen. Vandaag ziet het hele Europese voetbal dat de club, na een pandemiejaar, broodnodig moet verkopen. Maar topprijzen voor de spelers liggen niet in het verschiet, en de kans is klein dat er kopers voor sterren op leeftijd met scheefgetrokken salarissen kunnen worden gevonden.

Het dwingt de bestuurders om andere manieren van financiële verlichting te zoeken. Sommige van de kosten – zoals een jaarlijkse betaling van 5 miljoen euro aan rivaal Atlético Madrid bij wijze van voorkooprecht – houden weinig steek. Aan andere, zoals dure contracten voor aankopen uit het verleden, valt weinig te doen.

De club probeert schulden ook met schuldeisers te heronderhandelen, maar dat betekent allicht tegen slechtere voorwaarden.

De club onderzoekt ook of ze een voorafname kan krijgen op toekomstige televisiegelden – zowat 155 miljoen euro per seizoen. Ook overweegt het een innovatieve overeenkomst, bedacht door Goldman Sachs, te sluiten. Zo zou FC Barcelona 200 miljoen euro kunnen binnenhalen door een belang in de niet-sportieve poot – content creation, merchandising – te verkopen. Volgens betrokkenen zijn de reacties op de markt alvast positief.

Renovatie stadion: 800 miljoen

Font zegt dat hij op de hoogte is gebracht van de manieren om geld binnen te halen, maar is niet overtuigd. “We hebben een gezegde in het Spaans: brood vandaag is honger morgen.”

Goldman Sachs is ook ingegaan op een voorstel van de club om financiering voor een renovatie van Camp Nou ter waarde van 988 miljoen dollar (808 miljoen euro) te regelen. Het iconische stadion van Barcelona heeft geen enkele skybox en is grotendeels onoverdekt. Het project – waarvoor goedkeuring van de leden nodig is – behelst ook de bouw van andere infrastructuur, zoals een kleiner tweede stadion.

Er blijft natuurlijk nog een andere optie open.

Als Messi mag vertrekken, kan dat in één haal alle problemen in de balans doorstrepen en wat ademruimte voor de club creëren. Maar ook al benadrukken alle kandidaat-voorzitters dat de club opnieuw financieel gezond moet worden, toch wil niemand zich op dat pad wagen. “De beste speler in de geschiedenis van het voetbal genereert enorm veel commerciële waarde”, zegt Font.

Font wil zo graag dat Messi blijft dat hij bereid is hem een levenslang contract te geven dat hem ook na zijn voetbalcarrière aan de club bindt. Het zou per slot van rekening een passend eerbetoon zijn aan de speler die Barcelona, meer dan gelijk wie, tot hier heeft gebracht.

© The New York Times