Voorzitter Congocommissie: ‘België moet excuses aanbieden voor koloniaal verleden, herstelbetalingen zijn geen goed idee’

Na 2,5 jaar is de Congocommissie in het federale parlement bijna klaar met haar werk. Als een van de laatste etappes heeft voorzitter De Vriendt een lijst gemaakt met aanbevelingen die hij voorstelt. Een handvol van die 128 aanbevelingen gaan over excuses. Het parlement moet namens ons land zijn excuses aanbieden voor “de overheersing en de uitbuiting, het geweld en de gruweldaden” die er onder het koloniale regime zijn geweest.

In de volgende twee punten in de lijst schakelt de voorzitter meteen over op de kwestie van herstelbetalingen. “Een eenmalige, alomvattende financiële compensatie als genoegdoening voor het koloniaal verleden is geen goed idee”, staat er. Omdat de excuses ook “geen juridische aansprakelijkheid” impliceren, kunnen ze geen aanleiding geven tot herstelbetalingen.

Warm en koud

Bij sommige experts snijden de woorden van De Vriendt in de ziel. Kunsthistorica Anne Wetsi Mpoma pleitte er in haar bijdrage voor het expertenrapport net wel voor. “De kwestie zomaar afschieten minimaliseert wat er destijds gebeurd is”, zegt Mpoma.

De experte heeft het er vooral moeilijk mee dat de commissievoorzitter op die manier schuld wil bekennen, maar er niets aan wil vastkoppelen. “Het is een duidelijk politiek compromis”, zegt Mpoma, over de tekst die volgens haar warm en koud blaast. “Hij zegt één ding en tegelijk ook precies het tegengestelde.”

Ook bij Mathieu Zana Etambala, historicus aan het AfricaMuseum, valt veel frustratie te horen. Bij hem steekt het eveneens dat het debat over herstelbetalingen in de kiem wordt gesmoord. Voor hem is de tekst het logische resultaat, “wanneer de stroper later de boswachter wordt”. Het wringt dat Belgische parlementairen eens gingen bepalen hoe het land met het koloniaal verleden, of het gestolen erfgoed van de Congolezen moet omgaan.

Hij vindt dat de commissie nog steeds de zaken te “eurocentrisch” heeft benaderd en dat de stem van Congolezen te weinig is gehoord. “Ik heb hier een document voor mijn ogen, waar geen kwade wil uit spreekt”, zegt Etambala. “Maar dat gewoon een aantal groepen wil tevreden stellen, zoals academici, kunstenaars en de diaspora. België heeft Congo veroverd, tachtig jaar lang bezet en de bevolking gekoloniseerd. Aanváárd dat nu eens.”

Eindrapport

De aanbevelingen worden nu nog verder in de commissie besproken, die volgende maand met een finaal rapport zal komen. De Vriendt verdedigt zijn keuze om niet tot herstelbetalingen over te gaan, door vooral te wijzen op de meer dan 170 andere punten in zijn tekst. Die gaan onder meer over het opzetten van meer academische samenwerking, het toegankelijk maken van archieven en over racismebestrijding. Daarin passen excuses voor hem als een belangrijke symbolische herstelmaatregel.

“Na veel overleg denk ik dat deze voorstellen de grootste gemene deler zijn”, zegt De Vriendt. “Ik ben geen voorstander van herstelbetalingen, want dan zit je ook met vragen als: aan wie? Hoeveel? En komt het geld dan wel goed terecht? Ik geloof veel meer in een duurzaam structureel engagement dan in een eenmalige uitbetaling van een cheque.”