‘Het terugkeerpercentage kan echt wel omhoog’

Europese overeenkomsten met herkomstlanden om afgewezen asielzoekers terug te nemen, hebben nauwelijks effect. Dat concluderen onderzoekers van de Nederlandse overheid. ‘Er zijn strategieën om het terugkeerprecentage op te krikken’, zegt migratie-expert Hanne Beirens (directeur van het Migration Policy Institute Europe).

Hoeveel landen maken­ ­gebruik van Europese terugnameakkoorden?

“Traditioneel sloten landen ­bilaterale akkoorden over de ­terugkeer van mensen wier aanvraag voor een verblijfsvergunning verworpen werd. Dat is makkelijker voor sommige landen dan voor andere. Landen die via hun koloniale geschiedenis een band hebben of een sterke economische relatie hebben, zullen sneller onderling zo’n akkoord sluiten. Ze kennen de verwachtingen van de ander en kunnen daar vaak beter op inspelen, bijvoorbeeld via een handelsakkoord of legale kanalen voor burgers om te werken.

“Doordat er frustratie ontstond onder landen die zulke bilaterale akkoorden niet zelf konden sluiten is zo’n twintig jaar geleden het idee gegroeid om terugnameakkoorden op Europees niveau af te spreken. België heeft wat dat betreft een tweesporenbeleid: wij proberen zowel bilaterale akkoorden als Europese af te sluiten.

“Het idee is dat je de bevoorrechte positie van sommige landen probeert in te zetten voor de hele groep. Maar dat is meteen de reden waarom het niet altijd makkelijk loopt in de praktijk: niet alle landen zijn bereid om dat te delen, waardoor je ofwel niet tot een Europees akkoord komt ofwel dat het gesloten akkoord weinig succes heeft in de praktijk. Dus het is niet omdat je een terugkeerakkoord sluit met een land dat het zich automatisch ook vertaalt in hogere terugkeer­cijfers.”

Waarom niet?

“Omdat landen vaak niet staan te springen om hun burgers terug te nemen. Er zijn landen zoals Senegal die zelfs een ministerie voor de diaspora hebben. We beseffen dat niet altijd, maar de zogenaamde ‘remittances’ (geld dat migranten naar hun familie in het land van oorsprong sturen, PG) zijn ontzettend belangrijk. In de afwezigheid van legale kanalen van migratie is dat voor veel gezinnen en herkomstlanden een significante bron van inkomsten.

“Europese terugnameakkoorden kunnen dus werken, maar enkel als er ook iets instaat over legale migratie, die burgers bijvoorbeeld toelaat om naar Europa te reizen voor tijdelijke werkcontracten. Anders zijn zulke akkoorden niet meer dan een intentieverklaring.”

Europees of bilateraal: terugnameakkoorden zijn nooit erg succesvol. Hoe komt dat?

“Al jarenlang blijft het percentage van mensen die terugkeren rond de 25 tot 30 procent hangen. Het is wel de bedoeling van nationale regeringen en de EU om dat aantal te verhogen. Daar zijn verschillende strategieën voor.

“Anderhalf jaar geleden is ­op Europees vlak een strategie ontwikkeld die vooral inzet op vrijwillige terugkeer. Onderzoek toont aan dat dat veel ­succesvoller is: het kost minder geld en het is gemakkelijker om die cijfers op te krikken.”

Hoe kunnen we dat doen?

“In dat geval moet je veel investeren en werken met een meerjarenstrategie. Zo moet er een uitgebreid netwerk zijn om uitgeprocedeerde asielzoekers of irreguliere migranten te bereiken en informeren, bijvoorbeeld via straathoekwerkers. Programma’s van re-integratie, ondersteuning van de mensen die aankomen in het herkomstland, zijn ook essentieel.

“Anderzijds moet je ook stokken achter de deur hebben: daarom werken Europese landen bijvoorbeeld ook beter ­samen tegenover landen die geen burgers terugnemen, bijvoorbeeld door te knippen in het visavrij reizen tussen de EU en dat land.

“Kortom, er zijn allerlei manieren waarop politici proberen om dat cijfer omhoog te krijgen. Maar de onderzoekers merken terecht wel op dat politici daar eerlijk over moeten zijn. Het is belangrijk om te communiceren naar de burger dat een bepaald percentage mensen niet kan terugkeren. Ook voor hen hebben we een oplossing nodig.”