AnalyseKlimaattop
Europa wil oliewinsten gebruiken om overstromingsschade in Pakistan te betalen. Hoe realistisch is dat?
Kwetsbare landen eisen op de klimaattop in Egypte geld van rijke vervuilers voor klimaatschade. Europa stemt na lang aarzelen in met zo’n fonds, maar wil ook dat oliebedrijven meebetalen. Kan dat?
Het was een flinke ommezwaai van Europa op de klimaattop in Egypte. Eerst wilde eurocommissaris Frans Timmermans geen toezeggingen doen over een nieuw fonds voor klimaatschade aan kwetsbare landen; die beslissing was volgens hem te ingewikkeld en kon pas volgend jaar gemaakt worden. Toch presenteerde hij donderdagavond, onder toegenomen druk, plotseling een ‘aanbod’ van de Europese Unie: “We stellen voor om een klimaatschadefonds op te richten voor de meest kwetsbare landen”, zo zei hij in de grote conferentiezaal in Sharm-el-Sheikh.
Belasting op oliewinsten
Wel maakte Timmermans een paar kanttekeningen, om te voorkomen dat de EU en de VS straks onevenredig veel betalen aan schadevergoedingen voor ‘klimaatrampen’ elders in de wereld. Zo stelde hij dat dit fonds een ‘brede donorbasis’ nodig heeft. Impliciet verwees hij daarmee naar landen als China en Zuid-Korea, die officieel nog ontwikkelingsland zijn en daarom niet aan de standaarden van rijke landen hoeven te voldoen. Timmermans kwam daarnaast met een nog opvallender voorstel. “We moeten samen met de secretaris-generaal van de VN zoeken naar innovatieve oplossingen voor het financieren [van dit fonds, red.], waaronder heffingen op de luchtvaart en de fossiele industrie.”
Olie- en gasbedrijven hebben ook dit jaar gigantische winsten geboekt. Tegelijkertijd zijn zij verantwoordelijk voor de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. De suggestie van Timmermans is grofweg om een belasting te heffen op oliewinsten en die opbrengst te gebruiken voor, bijvoorbeeld, herstel van schades door overstromingen in Pakistan.
Mia Mottley, president van eilandstaat Barbados, stelde eerder dit jaar al een ‘klimaatschadebelasting’ van tien procent voor oliebedrijven voor. Timmermans sprak vol lof over de ideeën van ‘my sister’ Mottley. Tactisch slim van Europa: deels zouden vervuilende bedrijven zo gaan betalen voor de schade die ze aanrichten; deels voorkomt Europa via zo'n belasting dat vervuilende landen als China de dans blijven ontspringen.
Constante inkomstenbron
“In theorie is dit een uitstekend idee”, denkt Pieter Pauw, senior onderzoeker klimaatfinanciering aan de TU Eindhoven. Vanuit het principe ‘de vervuiler betaalt’, en doordat die vervuiling wordt veroorzaakt door fossiele brandstoffen, is het volgens hem logisch dat oliewinsten belast worden om klimaatschade aan kwetsbare landen te betalen.
Ook Niels Hazekamp van natuurbeschermingsorganisatie Both Ends vindt het een interessant idee. “Rijke landen hebben een historie van grootschalige uitstoot, maar bedrijven als Shell ook. Shell is verantwoordelijk voor 1,4 procent van de wereldwijde uitstoot.”
Het extra belasten van vervuilende sectoren zou daarnaast een constante inkomstenbron kunnen zijn, waaruit klimaatschadevergoedingen kunnen worden betaald. Ierland wees op de klimaattop naar de luchtvaart: met een heffing van één dollar op alle vluchten wereldwijd, kan iets positiefs worden gedaan voor kwetsbare landen, terwijl dit de luchtvaart nauwelijks raakt.
Geen harde afspraken
De vraag is hoe realistisch het voorstel van Timmermans is – en hoe snel het kans tot slagen heeft. Op deze klimaattop worden sowieso geen harde afspraken over het belasten van oliebedrijven gemaakt. Ook vallen de luchtvaart en scheepvaart – tot ongenoegen van ngo’s – vooralsnog buiten het klimaatakkoord van de VN. Pauw wijst ook naar eerdere, soortgelijke voorstellen, die in de praktijk tot niets leidden. “Vijftien jaar geleden is ook al geopperd om belasting te heffen op vliegen en dat geld in een klimaatfonds te stoppen. Dat is tot nu toe nog nooit gelukt.”
Toch denkt Pauw dat de kaarten in 2022 wellicht anders liggen en dat het voorstel van Timmermans interessante gevolgen kan krijgen. Timmermans zei in een gesprek met VN-baas Antonio Guterres dat hij buiten het verband van klimaattops wil zoeken naar ‘innovatieve oplossingen’. Guterres heeft het redden van de aarde van een ‘klimaathel’ tot zijn hoogste prioriteit gemaakt. Pauw merkt op dat er op de klimaattop in Egypte ruim zeshonderd olielobbyisten rondliepen, ruim honderd meer dan het jaar ervoor. Een teken dat de olie-industrie ‘de hete adem in de nek wel voelt’.
