Dit weten we over de ‘Capitoolbestorming’ van Brazilië: de aanloop, de bezetting en de nasleep

De aanloop

Al voor de Braziliaanse presidentsverkiezingen van oktober 2022 beweert zittend president Jair Bolsonaro – zonder enig bewijs – dat hij de verkiezingen alleen kan verliezen als er grootschalige fraude plaatsvindt.

Tot op de dag van vandaag heeft hij zijn verlies niet volmondig toegegeven. Een poging om stemmen ongeldig te laten verklaren vanwege vermeende softwareproblemen liep op niks uit.

In december stelt een federale rechtbank de verkiezingsuitslag definitief vast. Gedurende die maand pakken de autoriteiten meerdere Bolsonaro-aanhangers op, omdat ze met geweld de machtsoverdracht, gepland voor 1 januari, zouden willen dwarsbomen. Bolsonaro legt op 30 december zijn ambt neer en vliegt naar Florida. Hij verloor naar eigen zeggen ‘een slag, maar niet de oorlog’.

Twee dagen later wordt Lula geïnaugureerd in Brasília. De autoriteiten vrezen die dag voor een ‘6 januari’-scenario, waarbij geradicaliseerde Bolsonaro-aanhangers de machtsoverdracht proberen te blokkeren, zoals aanhangers van Donald Trump op 6 januari 2021 deden in Washington. Tienduizend politiemensen zijn op de been in de hoofdstad om dat te voorkomen. De dag verloopt uiteindelijk rustig.

In de week daarna verschijnen in appgroepen van bolsonarista’s op Telegram en Whatsapp oproepen tot een grote demonstratie op het Plein van de Drie Machten in Brasília, melden Reuters en Braziliaanse media vorige week. De organisatoren speculeren zelfs over een gewelddadige bezetting van het parlement en bespreken hoe ze zich kunnen weren tegen politieoptreden. Vanuit verschillende delen van het land organiseren pro-Bolsonarogroepen zelfs bussen om aanhangers naar de hoofdstad te vervoeren.

Op zaterdag 7 januari komen ruim honderd bussen uit alle delen van Brazilië aan in de hoofdstad. De inzittenden voegen zich bij tweehonderd bolsonarista’s die al twee maanden voor de poort van een legerkazerne vlakbij het Plein van de Drie Machten kamperen. De aanhangers van de vorige president hoopten op een militaire coup die Bolsonaro in het zadel houdt. Lula’s regering had zich voorgenomen om die kampementen te ontruimen, maar slaagt daar in de eerste week na de machtsoverdracht niet in.

Zo vormt zich zaterdag een menigte van zo’n vierduizend bolsonarista’s in de hoofdstad. Het hoofd beveiliging van de senaat vraagt de regionale overheid zaterdag om versterkingen, maar wordt naar eigen zeggen genegeerd, meldt de Braziliaanse nieuwszender Globo.

De bezetting

Duizenden demonstrerende Bolsonaro-aanhangers lopen zondag richting het parlement, dat ze betreden via een loopbrug naar het dak. Vervolgens dringen ze het presidentieel paleis en het hooggerechtshof binnen, die op steenworp afstand liggen. Opgeworpen politiebarricaden blijken onvoldoende. Het zal nog twee uur duren voordat de oproerpolitie arriveert.

Omdat het een zondag is, zijn er maar weinig regeringsfunctionarissen aanwezig in de gebouwen. Lula is ook niet in het presidentieel paleis: hij bezoekt slachtoffers van overstromingen in deelstaat São Paulo. Er zijn geen meldingen van gewonden of doden. Wel vernielen de bezetters het interieur van de monumentale gebouwen: ze stichten brand, slopen kunst van de muren en slaan meubels en ramen kapot. In het parlement spuiten ze brandblussers leeg. Ze schreeuwen dat ze hun land terug zullen pakken en niet gestopt kunnen worden.

Ongeveer twee uur na het begin van de bestorming, kondigt president Lula middels een op televisie uitgezonden persconferentie een ‘federale interventie’ af om de politiemacht tijdelijk onder federaal gezag te brengen. Hij noemt de bezetters ‘fascistische fanatici’, legt de schuld bij Bolsonaro en zegt dat bij een deel van de politie sprake is van ‘incompetentie of slechte bedoelingen’.

Uiteindelijk komt ook het leger eraan te pas om de gebouwen leeg te vegen. De bezetting heeft dan zo’n drie uur geduurd. Driehonderd mensen zijn gearresteerd, meldde de politie zondagnacht. De politie is een onderzoek gestart om meer aanwezigen op te sporen en roept ooggetuigen op om videobeelden in te sturen.

De nasleep

Het Braziliaanse hooggerechtshof ontheft Ibaneis Rocha, de gouverneur van het district waar Brasília in ligt, negentig dagen uit zijn functie vanwege de gebrekkige veiligheidsmaatregelen. Rocha staat bekend als een aanhanger van Bolsonaro. Volgens de hoge rechter Alexandre de Moraes hadden de aanvallen niet kunnen plaatsvinden zonder de ‘acceptatie, of zelfs directe assistentie, van veiligheids- en inlichtingendiensten’.

Gouverneur Rocha heeft op zijn beurt zijn veiligheidshoofd ontslagen: Anderson Torres, minister van Justitie onder Bolsonaro. Volgens Braziliaanse media is Torres op vakantie in Orlando, Florida. Hij ontkent Bolsonaro, die zich ook in Florida bevindt, er te hebben ontmoet.

Het Openbaar Ministerie heeft het Hooggerechtshof gevraagd een arrestatiebevel tegen Torres uit te vaardigen. Bolsonaro zelf veroordeelt de bezetting en ontkent elke betrokkenheid.

Internationaal klinken scherpe veroordelingen: onder meer de Amerikaanse president Biden en Duitse bondskanselier Scholz spreken van een aanval op de democratie.