Zes redenen waarom de ‘veerkracht’ van de Russische economie een sprookje is

De economie van Rusland zou weinig lijden onder alle sancties, zo wordt vaak beweerd. Het tegendeel is waar, blijkt uit een studie van de Yale-universiteit. De Russische economie is allesbehalve veerkrachtig.

Een parade van roestige tanks, vrachtwagens en raketwerpers trok de voorbije week door Chresjtsjatyk, de hoofdstraat van Kiev, ter viering van Oekraïnes 31ste Onafhankelijkheidsdag. ‘Poetin wilde een militaire parade op Chresjtsjatyk. Hier is-ie dan’, twitterde parlementariër Oleksi Hontsjarenko bij een foto van Oekraïense dagjesmensen, flanerend tussen kanonnen en ander buitgemaakt Russisch oorlogstuig.

Behalve over de in de Russische tanks achtergebleven ceremoniële uniformen, vers gestoomd voor de triomftocht door Kiev die er niet kwam, verbaasden Oekraïense soldaten zich het afgelopen halfjaar over iets anders: de erbarmelijke staat van de rupsvoertuigen. De laatste tijd blijken Russische tanks zelfs vol te zitten met uit koelkasten en vaatwassers gesloopte microchips.

Door de sancties tegen het Poetin-regime kan het Russische leger namelijk niet meer aan chips van de Taiwanese wereldmarktleider TSMC komen, noch aan andere geavanceerde halfgeleiders. In arren moede heeft de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko aangeboden dat zijn straatarme land dan maar chips zal leveren – al zijn Wit-Russische microchips iets minder ‘micro’ dan die van de concurrentie, gaf Loekasjenko toe.

Al maanden klinkt in de media en in de rapporten van clubs als het IMF en het Wereld Economisch Forum hetzelfde refrein: dat de Russische economie ondanks alle sancties zo veerkrachtig blijkt. In een toespraak bombardeerde Poetin de ‘economische blitzkrieg’ van het Westen onlangs zelfs tot mislukking. Dit ondanks een economische krimp van 4 procent in het tweede kwartaal – blijkens de officiële Kremlin-cijfers althans – terwijl de Nederlandse economie nog 2,6 procent groeide. ‘Eens te meer bewijst het sanctiewapen een tweesnijdend zwaard te zijn, dat zijn voorvechters evenveel, zo niet meer schade toebrengt’, zei Poetin desalniettemin.

In werkelijkheid is de Russische economie er niet veel beter aan toe dan de roestige tanks in de straten van Kiev, toont een onlangs verschenen Yale-studie. Een twintigtal economen onder leiding van Yale-hoogleraar Jeffrey Sonnenfeld vlooide daarvoor niet alleen de steeds schaarsere statistieken na die het Kremlin nog aan het daglicht toevertrouwt, maar duikelde ook een rits cijfers op waar Poetins zegen niet op rust, zoals scheepsdata, zwartemarkttransacties, handelsbalansen en douanegegevens. Daaruit puurden ze zes redenen waarom de economische ‘veerkracht’ van Rusland een mythe is.

1. Minder gas

Dat Europa afgelopen decennia geblunderd heeft door zich afhankelijk te maken van Russisch gas, is een waarheid als een koe. Wat minder aandacht krijgt is dat Rusland eigenlijk veel afhankelijker is van Europa dan andersom. Voor het begin van de Oekraïne-oorlog ging 83 procent van het Russische gas naar Europa, terwijl Europa zelf 54 procent van zijn aardgas kreeg van niet-Russische bronnen, zoals Noorwegen, Qatar en Algerije. Een halfjaar na het begin van de oorlog neemt Europa al ruim 60 procent minder Russisch gas af dan een jaar geleden, terwijl de Verenigde Staten met hun vloeibare aardgas Rusland voorbij zijn gestreefd als gashofleverancier.

Een groot probleem voor Poetin, want van elke vijf roebels in zijn schatkist, dankt hij er drie aan olie en gas. Althans: vóór de oorlog. Nu het Westen vrijwel alle andere Russische waar heeft uitgebannen, leunt zijn begroting vermoedelijk nog zwaarder op het zwarte en blauwe goud.

Simpelweg meer gas verkopen aan China gaat niet. Er is slechts één, op halve kracht werkende pijplijn vanuit Oost-Siberië naar China, en tot overmaat van ramp loopt er geen pijpleiding tussen Oost-Siberië en West-Siberië, waar het voor Europa bedoelde gas vandaan komt. De Europese gastoevoer omleiden naar China kan dus niet, los van het feit dat China dankzij een overvloed aan goedkope steenkool en hernieuwbare energie ook niet zit te springen om Russisch aardgas. Vorig jaar nam China slechts 2 procent van het Russische aardgas af.

Noodgedwongen blijft veel Russisch gas nu in de bodem. Blijkens Gazproms eigen cijfers ligt de gasproductie 35 procent lager dan een jaar eerder. Ook de Russische olie-inkomsten zijn fors achteruit gegaan. Een vat Russische olie is sinds eind februari meer dan 30 procent in prijs gezakt ten opzichte van een vat Brent-olie, de maatstaf voor olie uit het Midden-Oosten en de Noordzee. Al met al stroomde er in mei, de laatste maand waarover het Kremlin cijfers publiceerde, meer dan de helft minder olie- en aardgasbaten de schatkist in dan de maand ervoor.

2. Geen ‘draai naar het oosten’

De laatste jaren geeft Poetin hoog op van een ‘draai naar het oosten’. Meer handel drijven met China moet Rusland minder kwetsbaar maken voor westerse sancties, is de gedachte. Van deze draai komt vooralsnog echter weinig terecht.

De Chinese export naar Rusland is sinds de oorlog begon met meer dan de helft geslonken. Voor China is Rusland namelijk een onbeduidende handelspartner, minder belangrijk dan bijvoorbeeld Mexico, Vietnam en Nederland. En China’s belangrijkste handelspartner, de Verenigde Staten, schroomt niet om draconische straffen uit te delen aan Chinese bedrijven die zaken doen met Rusland. Vandaar dat de grootste bank ter wereld, de Chinese ICBC, geen kredieten meer verstrekt in Rusland, de Chinese energiereus Sinopec zijn handen aftrekt van Russische olieprojecten, en ’s werelds grootste smartphonefabrikant Xiaomi Rusland nu links laat liggen.

3. Minder import

China is niet het enige land dat zich tegen de westerse sancties heeft gekeerd, maar toch minder handelt met Rusland. Het Peterson Institute for International Economics, een Amerikaanse denktank, analyseerde de exportcijfers van 54 landen, die in 2021 samen goed waren voor negentig procent van de Russische importartikelen. Daaruit bleek dat de export naar Rusland van landen die niet pro-sancties zijn nu gemiddeld 40 procent lager ligt dan een jaar eerder, tegenover een daling van 60 procent in het geval van landen die de sancties wel steunen.

De Russische industrie kampt daardoor met een schrijnend gebrek aan onderdelen. De productie van Lada’s, UAZ-terreinwagens, GAZ-minibusjes en andere Russische auto’s lag in mei 75 procent lager dan een jaar eerder, doordat Russische fabrikanten niet meer de hand kunnen leggen op remmen, airbags, microchips en andere onderdelen. Tankfabrikant OeralVagonZavod stuurde zijn arbeiders onlangs zelfs met verlof – middenin een oorlog – omdat het geen chips meer had voor pantservoertuigen.

4. Kunstmatige roebel

Een paradepaardje van Poetins propaganda is de koers van de roebel. Begin maart schoot de roebel naar een historisch dieptepunt: 150 roebels voor elke euro. Een half jaar later is een euro echter nog maar 60 roebels waard, de hoogste roebelkoers in jaren.

Deze koers is echter net zomin een teken van gezondheid als de stabiele hartslag van een comapatiënt. Wat zegt de wisselkoers van een munt die amper nog is in te wisselen? Zoals artsen een comapatiënt levend houden met kunstmatige beademing, stut de Russische centrale bank de roebel met een reeks aan monetaire paardenmiddelen. Door het inwisselen van roebels voor dollars en euro’s aan banden te leggen, voorkwam Rusland de kladderadatsch van zijn munt. De roebelhandel is sindsdien compleet ingestort, behalve op de zwarte markt, waar roebels tot wel twee keer zo weinig waard zijn als op de legale markt.

5. Slinkende reserves

Met dank aan olie- en gasroebels wist Poetin de laatste jaren meer dan 600 miljard dollar aan internationale reserves te sparen. Deze oorlogskas moest Rusland beschermen tegen westerse sancties. Eind februari bevroren de VS, Japan, de EU en andere echter de helft van Ruslands banktegoeden, obligaties en andere reserves, die het regime van Poetin veelal in euro’s, ponden en dollars in het Westen had gestald.

Van de overige 300 miljard dollar heeft Poetin er inmiddels een kwart doorheen gejaagd, mede door met geld te strooien om de economie overeind te houden. In dit tempo is Rusland binnen enkele jaren door zijn reserves heen.

6. Exodus

De Oekraïne-oorlog heeft een Russische volksverhuizing op gang gebracht. Meer dan een half miljoen merendeels hoogopgeleide Russen hebben sinds eind februari hun vaderland verlaten. Ruim 800 internationale bedrijven zijn al dan niet voorgoed vertrokken, nog eens ruim 300 firma’s zetten hun Russische werkzaamheden voorlopig in de ijskast. Samen hadden deze bedrijven meer dan 600 miljard dollar aan kapitaal uitstaan in Rusland, ruim eenderde van het Russische bbp.

Zolang het Westen zijn laars niet van Poetins nek haalt, is de slotsom van de Yale-onderzoekers, koerst zijn regime onafwendbaar af op de ‘economische vergetelheid’. ‘De feiten tonen dat de Russische economie, op welk niveau en met welke maatstaf je ook kijkt, aan het wankelen is, en dat het nu niet het moment is om (wat betreft de sancties, red.) op de rem te trappen.’