Wit-Russisch oppositieleider: ‘Er komt een moment dat er weer veel mensen de straat op gaan’

Europa leek de ellende in haar land vergeten te zijn, zegt de Wit-Russische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja (38) in een Amsterdams park. ‘Mijn enige optie is: het maximale doen wat ik kan doen. Als iedereen dat probeert, zal de situatie veranderen.’

“Om de waarde van je eigen vrije leven te beseffen, moet je je bewust zijn van de onvrijheid waarin anderen leven.” Svetlana Tichanovskaja, de ‘vertegenwoordiger van de meerderheid’ die Wit-Rusland moest ontvluchten na de frauduleuze presidentsverkiezingen van vorig jaar, spreekt deze woorden tijdens een wandeling in het Amsterdamse Westerpark, na de opnames voor het Nederlandse tv-programma College Tour. De zon schijnt, het is een prachtige dag, op de terrassen wordt vrolijk gekeuveld, groepjes mensen zitten zich op het grasveld.

Het schrille contrast tussen het vrije leven hier en de repressie in Wit-Rusland: het is haar dagelijkse realiteit. “Als je leeft in een vrij land, moet je soms gewoon stilstaan bij diegenen die in onvrijheid leven. Bijvoorbeeld door een brief te sturen aan een politieke gevangene. Of vertel een vriend wat er gebeurt op twee uur vliegen van hier.”

Tichanovskaja heeft politici voorgehouden dat ‘Europa’ Wit-Rusland de afgelopen maanden vergeten leek te zijn. Dat president Loekasjenko een EU-vlucht kon dwingen te landen in Minsk om de jonge journalist Raman Pratasevitsj gevangen te nemen, wijt ze aan “de straffeloosheid” van zijn bewind – en aan de Europese opstelling. “Loekasjenko dacht dat iedereen het vergeten was.” Nu staat haar land weer op de internationale politieke agenda – maar de uitkomst van de confrontatie tussen Loekasjenko en zijn volk blijft ongewis.

U hoopte op een lenteoffensief in Wit-Rusland met nieuwe, grote straatprotesten. Die kwamen er niet.

Svetlana Tichanovskaja: “Loekasjenko heeft de koude winterperiode gebruikt om zijn repressie tot zo’n niveau op te schroeven dat mensen zelfs niet meer durven te ademen. En hij heeft heel veel activisten in de cel gegooid. Er zijn nog altijd veel actieve mensen, maar zij willen hun kracht bewaren totdat ook arbeiders en andere delen van de samenleving klaar zijn, de stakingscomités en de buurtcomités waarin burgers zich organiseren. Als er nu duizenden mensen de straat opgaan, gooit hij ze allemaal in de gevangenis. Er zullen veel doden vallen. Dus wij wachten op signalen uit Wit-Rusland. Er komt een moment dat er weer veel mensen de straat op gaan, maar niet nu.”

Lopen Wit-Russen op tegen de grenzen van wat bereikbaar is met geweldloos verzet?

“Vanaf het begin verschilden de meningen hierover. Sommige mensen wilden radicale actie, maar wij wilden alles vreedzaam oplossen. Geen bloed, geen doden. Nu is de haat gegroeid, vanwege het aantal doden, het toegenomen leed. Veel mensen zien nu geen andere weg meer. Wij willen alles vreedzaam, maar niemand kan anderen tegenhouden te doen wat ze noodzakelijk vinden.”

Uw man zit nu een jaar in de cel. Twijfelt u nooit aan de goede afloop?

“Natuurlijk hebben veel mensen last van wanhopige gedachten, maar dat verandert niets. Mensen raken uitgeput, maar een paar dagen later begrijpen ze weer dat ze simpelweg niet kunnen leven zolang andere mensen in de gevangenis zitten. Die zitten gevangen namens ons allen. Mijn enige optie is: het maximale doen wat ik kan doen. Als iedereen dat probeert, zal de situatie veranderen.”

Voor mensen die hier op een terras zitten, is de situatie in Wit-Rusland moeilijk voor te stellen.

“Ja, want hoe moet een vrij mens zich daar een voorstelling van maken? Stel, je gaat naar je werk. Je bent bang dat je op elk moment kunt worden aangehouden en in de gevangenis gegooid. Bijvoorbeeld omdat je de verkeerde kleur sokken draagt, of omdat je Wit-Russisch spreekt, of een opmerking hebt gemaakt over de politie.

“Elke keer dat je naar buiten gaat, moet je zeker weten dat je rekeningen betaald zijn, dat er iemand is die op je kinderen kan passen, dat je een tandenborstel en schoon ondergoed bij je hebt voor als je in de cel belandt. Je leeft in permanente angst, in voortdurende stress. Zelfs als je gewoon naar de winkel gaat, kan het slecht aflopen.”

De autoriteiten hebben voordat u vluchtte er ook mee gedreigd uw kinderen weg te nemen.

“Dat is een van hun populairste methoden om mensen angst aan te jagen, vooral vrouwen. ‘Wil je dat we je kinderen in het weeshuis stoppen? Wil je niet zien hoe ze zullen opgroeien? Dus laat geen woord uit je mond ontsnappen.’ Ze raken je waar het het meest pijn doet.”

Is die kloof in Europa, in vrijheid en ontplooiingskansen, houdbaar?

“Ik denk het niet. Wij wonen midden in Europa, en zien hoe je kunt leven. Wij willen ons spiegelen aan landen waar het beter gaat. Maar dit bewind zegt: kijk naar landen waar oorlog is, zo slecht hebben we het niet! Dat is niet het juiste perspectief.”

U hamert erop dat men de Wit-Russische kwestie niet als geopolitiek moet zien. Maar kan Wit-Rusland vrij worden zolang Rusland dat niet is?

“We moeten ervan af dat als mensen het over Wit-Rusland hebben, ze het ook over Rusland hebben. Er is maar één persoon die de indruk heeft gewekt dat we afhankelijk zijn van Rusland. Loekasjenko heeft deze sterke ideologische verbinding met Rusland ontwikkeld. Wij moeten vechten voor een ander perspectief. Wij zijn een ander land, met een andere taal. Waarom zou een ander land ons kunnen verbieden vrij te zijn, omdat zij dat zelf niet zijn?”