‘Willen we ooit nog een resolutie tegen corruptie zonder uitgelachen te worden?’

Het Europees Parlement is in shock na Qatar-gate. De Morgen trekt lessen met Europees Parlementsleden en de EU-Ombudsvrouw, die al jaren pleit voor een ethisch toezichtsorgaan. ‘Von der Leyen beloofde dit al in 2019, maar het is er nooit van gekomen.’

“Ik dacht altijd dat de vondst van een reiskoffer vol geld door justitie enkel in films bestond. Ik ben enorm geshockeerd”, zegt Belgisch Europarlementslid Hilde Vautmans (Open Vld / Renew Europe). “Mijn geloof in de mensheid krijgt toch wel een knauw.”

De aanhouding van de Griekse viceparlementsvoorzitter Eva Kaili (S&D), haar Italiaanse partner, een ex-parlementslid en een lobbyist na de vondst van 1,5 miljoen euro vermoedelijk smeergeld sloegen in als een bom onder het zevenhonderdtal EP-leden dat deze week vergadert in Straatsburg. Er staan intussen ook schijnwerpers op Marie Arena en Marc Tarabella, Europese Parlementsleden voor de PS. Zij zijn door hun fractie geschorst. Een van de verdachten – Francesco Giorgi, Kaili’s partner – zou belastende verklaringen hebben afgelegd over mogelijke verrijking door Tarabella.

Lof voor lng

Andere fracties stellen nu openlijk vragen over het S&D-stemgedrag over Qatar en Marokko, de twee landen die ongeoorloofd zouden hebben beïnvloed. Vautmans: “Wat ons opviel, is dat een ruim deel van de S&D-fractie ongebruikelijk moeilijk deed tijdens stemmingen over mensenrechten in Qatar voor het WK voetbal. Met wat we nu weten, passen de puzzelstukken plots anders in elkaar. We moeten in de spiegel kijken. In het EP had al vroeger een alarm moeten afgaan toen de S&D op de rem ging staan.”

Concreet gaat het om een resolutie van maandag 21 november die de situatie van de mensenrechten in Qatar streng veroordeelde. Opvallend veel leden van de S&D-fractie, onder wie Kaili, Tarabella en Arena, stemden tegen. Mede op aangeven van Tarabella diende de S&D op 22 november een motie in waarin Qatar naast kritiek ook veel lof krijgt, zoals “voor de sleutelrol die het speelt in het verhogen van leveringen van vloeibaar natuurlijk gas (lng)”. Een parlementaire meerderheid stemde op 24 november een scherpere resolutie, met nadruk op mensenrechten zonder specifieke vermelding van lng uit Qatar.

“Als het gerechtelijk onderzoek is afgerond, moet er een onderzoekscommissie komen. Als we ooit nog een resolutie willen stemmen waarin we corruptie aanklagen zonder uitgelachen te worden, moeten we nu bewijzen dat dit een paar rotte appels zijn en niet het instituut”, zegt Vautmans. “Alle wetgeving of resoluties die mogelijk door de betrokkenen zijn beïnvloed, moeten worden herbekeken”.

Daar behoort volgens Europees Parlementslid Assita Kanko (N-VA / ECR) ook het visavrije reizen (gedurende drie maand) voor Qatarezen in de Schengenzone toe. “Het viel mij en de collega’s van de bevoegde commissie LIBE (burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken, MR) op dat Kaili en Tarabella in de commissie kwamen stemmen voor die regeling, ook al zijn ze geen LIBE-lid. Nu roept dat vragen op.”

Europees Parlementslid Philippe Lamberts (de Groenen): “We moeten ook de luchtvaartovereenkomst tussen Qatar Airways en de EU herbekijken.” S&D-parlementslid Kathleen Van Brempt, die de omkoping fel veroordeelde, wil nog niet ingaan op deze inhoudelijke vragen. “We wachten het gerechtelijk en ons intern onderzoek af.”

‘Geen interesse in ethiek’

De onafhankelijke EU-Ombudsvrouw Emily O’Reilly, die bevoegd is om klachten over wanbeheer binnen de instellingen te onderzoeken, is niet verbaasd over de ontsporing. Ondanks haar herhaaldelijk aandringen heeft de EU nog steeds geen functionerend ethisch systeem.

“Er is nochtans nood aan versterkte EU-instrumenten voor corruptiebestrijding, zoals een onafhankelijk ethisch orgaan voor de EU-administratie met sterke onderzoeks- en sanctiebevoegdheden”, zegt ze aan De Morgen. “Tot nu was er nooit genoeg steun om dat te creëren. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, stelde in 2019 een ethische instantie voor, maar ondanks verschillende discussies is het er nooit van gekomen. De Commissie is het nog niet eens met het Parlement over de vorm, de bevoegdheden en het mandaat. De nationale regeringen lijken helemaal niet geïnteresseerd.”

Ombudsvrouw O’Reilly wijst ook op andere ontbrekende schakels. “Het transparantieregister van de EU zou ook verplicht moeten zijn voor lobbyisten en moet meer middelen krijgen, zodat het goed kan controleren of bedrijven eerlijk zijn over hun lobbybijeenkomsten en uitgaven aan lobbyen. Het moet ook sterkere sanctiebevoegdheden krijgen. In de VS kunnen foutieve lobbyregistraties bijvoorbeeld leiden tot een boete of zelfs gevangenisstraf. Ook buitenlandse overheden, die nu zijn vrijgesteld van het register, moeten duidelijk worden opgenomen.”

Vautmans vindt dat ook de medewerkers beter moeten worden gecontroleerd: “Nu doen zij veel voorbereidend wetgevend werk op hun eentje.”

Lamberts is daarom voorstander van een ‘voetafdruk voor wetgeving’. “Je moet het verplicht maken om bronnen van amendementen kenbaar te maken. Ik herinner me een parlementslid dat in zijn naam meer dan tweehonderd amendementen indiende die geschreven waren door lobbyisten.”

Hij wijst ook op de cumulatie van mandaten die normvervaging in de hand werken. “Je kunt Europees Parlementslid zijn én lid van een raad van bestuur. Dan ben je eigenlijk een verkozen lobbyist. Dit zou onwettig moeten worden. We worden voldoende betaald (bruto rond de 9.000 euro en onkosten, MR).”