Wie wint straks ‘De slag om het platteland’? Die strijd verdeelt de Vlaamse regering

Een hermetisch afgesloten kamer, twee beveiligingsagenten, een strikt toegangsprotocol. Op de derde verdieping van het Graaf de Ferraris-gebouw in Brussel liggen sinds kort de documenten van het Vlaamse stikstofakkoord ter inzage. Bevoegd minister Zuhal Demir (N-VA) laat niets aan het toeval over: kabinetsleden van collega-ministers mogen passages enkel overschrijven. “Anders staan de documenten binnen de kortste keren op Twitter”, klinkt het op haar kabinet.

De kamer symboliseert het grote wantrouwen dat zich tussen de Vlaamse coalitiepartners heeft genesteld. “We worden nog net niet gefouilleerd”, zucht een cd&v’er. Onlangs zou een adviseur van de christendemocraten de toegang zijn geweigerd omdat hij zich niet op tijd had aangemeld. “Wie er toch binnen geraakt, wordt voortdurend in de gaten gehouden.”

De inzet is groot: al ruim een jaar probeert de Vlaamse regering een akkoord te bereiken over een verlaging van de stikstofuitstoot. Dat is een lastige beslissing, want een groot deel van de uitstoot is afkomstig van de landbouw. Een veertigtal ‘rode’ landbouwbedrijven moeten dicht. Cd&v, de partij die op het platteland het sterkst staat, stribbelt tegen. Maar Demir blijft vastberaden doorduwen. Haar compromisvoorstel maakte afgelopen vrijdag weinig indruk bij cd&v.

Dat het wantrouwen stilaan een kookpunt bereikt, blijkt uit de uitspraken van cd&v-voorzitter Sammy Mahdi in De Tijd. In een interview dat nog voor de cruciale ministerraad van vrijdag werd afgenomen, schiet Mahdi met scherp op de “starre houding” van Demir. Al is het toch vooral de kritiek op haar partij die blijft plakken: “De N-VA laat landelijk Vlaanderen stikken.” Daags nadien zat Demir al in de televisiestudio van VTM om op haar beurt cd&v op zijn plaats te zetten. Samengevat: zij mag de rommel opkuisen na decennialang cd&v-wanbeleid.

Jambon boos

Voor Demir is de situatie simpel. De Vlaamse regering bereikte vorig jaar een akkoord rond de aanpak van het stikstofprobleem. Daar nu al te fors op terugkomen is haast onmogelijk, anders dreigt de lange inspraakprocedure opnieuw doorlopen te moeten worden. Ze verdenkt cd&v ervan om het dossier over de verkiezingen te tillen. Demir houdt de goedkeuring van 300 miljoen euro aan landbouwsubsidies, een eis van landbouwminister Jo Brouns (cd&v), achter de hand. Het dossier wacht op een positief advies van het Agentschap Natuur en Bos (ANB), dat onder haar bevoegdheid valt.

Tijdens een vergadering van de kern op maandag ging het er hard aan toe. Minister-president Jan Jambon (N-VA) maakte zich boos omdat Brouns ’s ochtends op Radio 1 had aangedrongen op een snel akkoord rond de landbouwsubsidies. De cd&v-minister had ten onrechte de indruk gewekt dat het dossier in kannen en kruiken was, vond Jambon. Na uren vergaderen ging de kern zonder noemenswaardige vooruitgang uit elkaar. Een geplande ministerraad werd geannuleerd. Zowel het stikstofdossier als de landbouwsubsidies waren “nog niet rijp”. Dinsdag komen de topministers weer samen.

Zonder extra toegevingen wordt het aartsmoeilijk om cd&v mee aan boord te krijgen. Aanvankelijk plaatste viceminister-president Hilde Crevits (cd&v) nog wel de handtekening onder het stikstofakkoord. Maar toen de nakende sluiting van de abdij van Averbode vorig jaar de emoties deed oplaaien, kwam de partij hier op terug. Het is geen geheim dat cd&v onder zware druk staat van de Boerenbond, een organisatie uit de christelijke zuil. Bovendien vaart de partij sinds het aantreden van Mahdi een andere koers: meer gericht op de oudere en landelijke kiezer.

Dat is een kwestie van overleven. Sinds de stikstofcrisis losbarstte, broeit het verzet op het platteland, het laatste bolwerk van cd&v. Lokale mandatarissen scharen zich massaal achter het verzet van de boeren, burgemeesters weigeren om in 2024 onder de vlag van de partij naar de lokale verkiezingen te trekken. Dat cd&v vorig jaar akkoord ging om de bovengrondse hoogspanningslijn Ventilus te bouwen, heeft vooral in West-Vlaanderen diepe wonden geslagen. Daar moet iets tegenover staan.

Hand overspeeld

Toch is het vooral ook een politieke opportuniteit. Want puur electoraal zou de groene koers van Demir wel eens averechts kunnen uitdraaien.

Bij cd&v leeft de indruk dat de Vlaams-nationalisten de hand hebben overspeeld door zo fors tegen de kar van de boeren te rijden. Een niet onbelangrijk deel van de landelijke bevolking trekt zich het lot van de boeren aan en ergert zich aan de bemoeienissen vanuit Brussel. “De gemiddelde N-VA-kiezer ligt echt niet wakker van stikstof”, klinkt het in cd&v-kringen. Door de crisis rond stikstof op te zoeken, hopen de christendemocraten N-VA pijn te doen.

Anders dan bij het conflict over de kinderbijslag staat cd&v niet alleen. Ook coalitiepartner Open Vld dringt aan op een aantal wijzigingen. “Er moeten meer opties zijn dan sluiten, sluiten, sluiten”, klinkt het op het kabinet van viceminister-president Bart Somers (Open Vld). “Wij pleiten voor een systeem waarbij piekbelasters nog een ultiem en aantrekkelijk aanbod krijgen waar ze vrijwillig op kunnen intekenen. Ofwel sluiten ze in ruil voor een vergoeding, ofwel maken ze de doorstart richting natuurbeheer of akkerbouw, ook met een vergoeding.”