Wat Tom Meeuws en Liesbeth Homans hadden kunnen leren van andere politieke geliefden

"Hoe dwaas zijn we geweest om een geheime relatie te willen onderhouden? Toen leek dat ons het beste, nu zie ik dat heel anders: we hadden van meet af aan open kaart moeten spelen. Wie had ons onze relatie kwalijk kunnen nemen, dan?"

Het is tien jaar geleden, maar voormalig Vlaams Belanger Frank Vanhecke weet nog heel precies hoe zijn relatie met Marie-Rose Morel destijds is gebruikt om beiden politiek te verzwakken. Waar de romance van sp.a'er Tom Meeuws en Liesbeth Homans (N-VA) vandaag vol uitgespeeld wordt in een fel politiek duel tussen de twee politieke partijen, bleek het bij Vanhecke en Morel vooral een interne affaire.

De relatie tussen de twee VB-kopstukken lekte in de herfst van 2008 uit in het weekblad Knack, dat in een adem door ook veronderstelde liefdesmails tussen de twee publiceerde. "Het was een reputatiemoord", zegt Vanhecke. "Voor vier vijfde bestonden die artikels uit verzinsels."

Maar verbaasd dat het gebeurd is, is hij vandaag allang niet meer. "Politiek wordt nu eenmaal niet altijd met fluwelen handschoenen beoefend. Door je relatie geheim te houden, geef je de vijand munitie. In ons geval zat die in de eigen partij. Marie-Rose en ik vormden in die tijd samen met een aantal anderen het anti-Filip Dewinter-front. Ze hebben onze relatie toen gebruikt om ons kalt te stellen."

Het verhaal vertoont parallellen met wellicht het meest tot de verbeelding sprekende liefdesverhaal dat de Wetstraat ooit heeft beroerd: dat van gewezen CVP-voorzitter Johan Van Hecke en journaliste Els De Temmerman. Nadat Van Hecke in juni 1996 per communiqué had aangekondigd op te stappen als voorzitter van zijn partij, verliet hij het hoofdkwartier aan de Brusselse Tweekerkenstraat via de brandladder om de toegestroomde pers te ontwijken. Althans, zo wil de overlevering, Vanhecke zou later verklaren dat hij gewoon de achterdeur nam.

De vlucht van Van Hecke was er niet alleen een naar Afrika, waar De Temmerman projecten leidde, het was er ook een vooruit. Hij zou gaan scheiden om een nieuw leven op te bouwen met zijn vriendin, wat niet strookte met de normen en waarden van de christelijke partij; Van Hecke vreesde voetje te worden gelicht door de conservatieve krachten binnen de CVP. Toen hij drie maanden later de draad van de nationale politiek weer trachtte op te pikken, bleek die vrees gegrond.

Uitlokken

Een politicus zou bij het horen van deze verhalen voor minder twee keer nadenken vooraleer hij verliefd wordt. Voor je het weet wordt niet alleen je naam door het slijk gesleurd, maar is ook je hele verdere carrière gehypothekeerd.

Toch hoeft het niet altijd zo te lopen, is politicoloog Carl Devos (UGent) overtuigd. Voor iedere relatie die politiek wordt misbruikt, zijn er zo veel meer die normaal aflopen, meent hij.

"Relaties in de politiek komen wel meer voor en zijn van alle tijden. Ze zijn riskant, maar het zijn de uitzonderingen die politiek worden misbruikt. Dat kan op verschillende manieren. Een derde persoon kan de partners door middel van chantage politiek proberen te verzwakken. Het kan ook zijn dat een van de partners zelf de relatie gebruikt om carrière te maken. Soms worden relaties effectief in die zin geïnstrumentaliseerd. Slechts zeer zelden komt dat op de straatstenen terecht."

Een fenomeen waar de professor grote problemen mee heeft. "Je vraagt je toch af waarom: waarom deze relatie wel en een andere niet? "

Het is een vraag waarop een correct antwoord moeilijk te formuleren is. "Het hangt er maar van af hoe verbaal je tegenstander is", denkt Vanhecke. "En hoezeer hij bereid is om alle mogelijke middelen in te zetten."

Maar veel hangt ook af van de protagonisten zelf, meent oud-politiek commentator van Het Laatste Nieuws Luc Van der Kelen. "Doorgaans lekken zulke verhalen pas als een van de hoofdpersonages dat zelf heeft uitgelokt."

Met andere woorden: als Tom Meeuws N-VA niet telkens had aangevallen op domeinen waar er ook bezwarend materiaal tegen hemzelf was te vinden, dan was het misschien nooit zo ver gekomen. Dan had de vraag zich wellicht nooit gesteld waarom N-VA het zo op hem gemunt had. Dan had sp.a daar ook geen complot achter kunnen zien. Dan had Knack de noodzaak niet gevoeld om de affaire tussen Meeuws en Homans publiek te maken.

"Het is simpel: als je zelf de munitie aanreikt, moet je niet schrikken dat er op je wordt geschoten", meent Van der Kelen. "Wat zou er gebeurd zijn als Johan Vanhecke destijds zijn koelbloedigheid had bewaard en niet via de brandladder het pand had verlaten? Zou zijn relatie met Els De Temmerman hem dan ook politiek zijn aangewreven? Het is een vraag die we achteraf niet kunnen beantwoorden. Maar het is wel duidelijk dat hij, door op die manier op de vlucht te slaan voor de pers, zelf de situatie op scherp heeft gezet."

Niet in Wallonië

Het overkwam ook Rik Daems (Open Vld) en Sophie Pécriaux (PS). Van waar het lek over hun relatie kwam, hebben ze nooit geweten. Zeker is dit: hij had begin 2006 net een interview gegeven aan Dag Allemaal, waarin hij over zijn scheiding vertelde. Wat de liberaal niet vertelde, maar wat Le Soir niet veel later onthulde, is dat een collega-Kamerlid intussen zwanger was van hem. Vervolgens was het verhaal dagenlang voorpaginanieuws, in de herinnering van Daems.

"Dat was vooral familiaal een bijzonder zware en pijnlijke periode", zegt hij. Politiek waren de gevolgen veel minder groot. "Tot dan wist zo goed als niemand van onze relatie. We waren daar uiterst discreet over geweest. Vandaar dat het ook nooit politiek tegen ons is gebruikt. Om te voorkomen dat het wel zou gebeuren, heb ik meteen mijn fractieleiderschap afgestaan. Die keuze was heel snel gemaakt."

Ook later is het koppel nooit politiek gedwarsboomd, zegt Pécriaux, die meeluistert aan de telefoon, stellig. "Zeker niet in Wallonië", lacht Daems. "Daar was de reactie veel gelatener. C'est l'amour, et alors? Ik ben bij mijn weten ook niets misgelopen in mijn carrière. Maar in Vlaanderen waren de reacties wel feller. We werden neergezet als de welgestelde blauwe en de blonde linkse, ik moet er geen tekeningetje bij maken. Terwijl we een heel eerlijke relatie hadden. En nog steeds hebben." Die duurt intussen al langer dan toen geweten was, nu al veertien jaar. Acht jaar daarvan zijn ze getrouwd, dochter Sasha is intussen elf.

Een traditie om amoureuze relaties onder de stolp van de Wetstraat vandaan te halen hebben wij ondanks al die voorbeelden niet, zegt emeritus hoogleraar en historica Els Witte (VUB), die de politieke geschiedenis van België kent als weinig anderen. "Nochtans hebben beladen liefdesrelaties de politiek wel altijd getekend", zegt ze. Zo had iedereen in het wereldje destijds weet van de reputatie van de 'gekende macho's' Paul Vanden Boeynants en André Cools.

"Maar dat bleef achter gesloten deuren. Politici gebruikten hun kennis in het machtsspel met hun rivalen, jazeker, maar het werd niet op straat gegooid. Neem het abortusdebat, destijds: politici bij wie een contradictie viel vast te stellen tussen hun politieke boodschap en hoe ze in de privésfeer met het thema omgingen, daar werd in de coulissen politiek mee afgerekend. Het is mijn indruk dat tijdens het koningschap van koning Boudewijn het privéleven, de status van de partner, erg meespeelde in welke plaats je aan het hof innam. Maar ook dat haalde de openbaarheid niet."

De enige periode in onze geschiedenis die daar mogelijk een uitzondering op vormt, is het interbellum. "In de jaren 30 vierde het antiparlementarisme hoogtij en waren de politieke zeden veel ruwer dan nu", zegt Witte.

'Et alors?'

Echt uitzonderlijk is die Belgische gereserveerdheid niet. Ook in de Franse politiek bestaat grote terughoudendheid en discretie als het over het privéleven van politici gaat. Onze zuiderburen hebben de kunst der liefde altijd in het hart gedragen; ze lieten zich traditioneel weinig gelegen aan wat politici tussen de lakens deden.

Of correcter: voor zover de Franse burger al over het intieme leven van deze of gene coryfee op de hoogte was, bleven de politieke consequenties, bijvoorbeeld in het stemgedrag, uit. Iedereen herinnert zich het flegmatische 'et alors?' van wijlen François Mitterrand toen het bestaan van diens buitenechtelijke dochter Mazarine Pingeot aan het licht kwam.

Zo dachten niet alleen de president, maar het hele volk erover: 'Et alors?' De oppositie hoedde zich ervoor in de val te trappen en buitte de zaak amper uit.

Toch is ook in Frankrijk sprake van een zekere evolutie. Toen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2012 PS-favoriet Dominique Strauss-Kahn in narigheid kwam om diens seksuele uitspattingen in het New Yorkse Sofitel-hotel, werd algauw duidelijk dat 'DSK' zijn ambities mocht opbergen. De concurrerende politieke formaties surften dan wel volop op de verontwaardiging, het waren vooral de feiten zelf die Strauss-Kahn in moeilijkheden brachten.

"Een journalist als ('Libération'-correspondent in Brussel, LD/AVB) Jean Quatremer was een van de eersten die zei dat te veel zaken bleven toegedekt in de Franse politiek", zegt VUB-professor en Frankrijk-kenner Frederik Dhondt.

"De zaak-DSK maakte duidelijk dat mannelijke politici met veel zaken wegkwamen in de politiek. Een echt keerpunt was de affaire-Beaupin, uit 2016. Denis Beaupin, van Europe Ecologie Les Verts, was ondervoorzitter van de Assemblée toen onthuld werd dat hij meerdere vrouwen had aangerand. Ook uit de #MeToo-beweging (#balancetonporc, zoals de actie in Frankrijk vooral heet, LD/AVB) is een andere kijk ontstaan op de relatie tussen politiek en privéleven."

Wordt het privéleven van politici uitgebuit door rivaliserende politici? Zeker in de aanloop naar de verkiezing van Emmanuel Macron bleek dat het geval. Een rechts politicus probeerde Macron ervan te beschuldigen een verdoken homoseksueel te zijn, en ook zijn atypische huwelijk met de 24 jaar oudere Brigitte Trogneux moest het ontgelden.

Dhondt: "Met name vanuit Russische hoek is toen geprobeerd om Macron te bestoken. De zet paste in de nieuwe, ongeziene cultuuroorlog die in Frankrijk uitbrak na het mariage pour tous (het Franse homohuwelijk, LD/AVB). Op de rug van Macrons privéleven probeerden rechts en extreemrechts zoveel mogelijk katholieke kiezers te overhalen. In die zin is er wel een nieuwe scheidingslijn ontstaan in de opinie."

Dhondt verwacht dat ook het militantisme van een nieuwe generatie feministen een andere politieke connotatie zal geven aan het privéleven. "Ook al zullen de Fransen altijd wel blijven zeggen dat ze te geraffineerd zijn om zich tot het niveau van de Britse roddelpers te verlagen."

Monarchie ondermijnen

Ook in de Nederlandse politiek heerst grote terughoudendheid om het privé-leven van concurrenten te grabbel te gooien. "Ook wij zitten niet in de Angelsaksische traditie", zegt historicus Han van der Horst, auteur van het kersverse boek Nepnieuws. Een wereld van desinformatie (Scriptum Books) en Nederland. De vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu (Prometheus).

"Ook Nederland zit erg op de lijn van 'et alors'. Binnenshuis moeten mensen, ook onze politici, zichzelf kunnen zijn. Een politicus die naar de hoeren gaat, hij doet maar. Die zal niet gauw beschadigd raken, daar blijven zelfs roddelmedia af. De zaak wordt anders als die politicus van een christelijke partij is, en het tegengestelde doet van wat hij predikt."

Toch hebben zich ook in Nederland pogingen voorgedaan om politici op grond van hun privéleven te torpederen. Toen PvdA-voorman Diederik Samsom in 2016 bekendmaakte dat hij zou scheiden, haalden media er de spotjes bij waarin hij zijn gezinsleven met een autistische zoon had geëtaleerd. Er waren poginkjes om af te rekenen met Samsom, zegt Van der Horst, "maar uiteindelijk heeft hij daar politiek geen last van gehad".

Want dat is het ook: politieke spelletjes lukken niet als de opinie ze niet lust. Van der Horst wijst naar de 19de eeuw: jarenlang werd toenmalig koning Willem II door de pers gechanteerd omdat hij een homoseksuele relatie had. Die werd gebruikt om het koningshuis aan te vallen en de monarchie te ondermijnen. Welnu, de Nederlandse monarchie is nog steeds springlevend.

Dhondt heeft het in dat verband over de 'hofkroniek': mensen volgen wel wat er gebeurt, Franse presidenten staan altijd in het hart van de belangstelling. "Het is niet het overspel met actrice Julie Gayet dat Hollande de das heeft omgedaan. Wel is het zo dat die affaire mee de perceptie heeft gevoed dat hij een besluiteloze persoonlijkheid had."

Anders gezegd: onrechtstreeks blijven privéaffaires ook politiek altijd ergens hangen. Hoezeer dat voor Meeuws en Homans het geval zal zijn, zal de toekomst uitwijzen.