Volgens Trump bescherm je alleen met harde hand een democratie

VS-president Donald Trump wil met zijn rigoureuze aanpak van de onlusten in de VS tonen dat hij de man is van de harde hand. Maar zo’n beleid kan snel ontsporen. ‘U zet de levens van jonge twintigers op het spel.’

Terwijl Donald Trump maandagavond rond een uur of zes in de rozentuin van het Witte Huis vertelde dat hij een ‘vriend van vredelievende demonstranten’ was, schoten politieagenten de eerste traangas- en flitsgranaten naar de vredelievende demonstranten die zich hadden verzameld op Lafayette Square in Washington. Waarna oproeragenten, soldaten van de Nationale Garde en politie te paard het plein leeg veegden, zodat de president en zijn entourage er even later rustig overheen konden wandelen om zonder wat te zeggen voor de kerk een bijbel in de lucht te houden.

Een paar uur later verscheen er een filmpje van Trumps wandeling naar de kerk op de site van het Witte Huis. Behalve dat hij de Bijbel ophield stak hij ook een vuist op naar de met schilden en stokken uitgeruste veiligheidsagenten in camouflagekleding die een gang voor hem hadden gevormd.

Symbolische beelden. De combinatie – president, leger, bijbel – had een duidelijke electorale boodschap: Trump wil laten zien dat hij de man is van de harde hand en het morele gelijk. De St. Johns Episcopal Church, die ook wel de kerk van de presidenten wordt genoemd, had een dag eerder schade opgelopen bij de rellen in de hoofdstad, en dus was het een ideale plek om hem te portretteren als kruisvaarder tegen de goddelozen die dit op hun geweten hadden. Ideetje van Hope Hicks, aldus The New York Times, maar het echoot de ideeën van mensen als huisideoloog Steve Bannon en minister van Justitie Bill Barr, die het gepolariseerde vuur in het land graag opstoken met een aartsconservatieve vorm van het christelijk geloof.

Voor Trumps tegenstanders waren de beelden even symbolisch. Hier stond een man die ordetroepen en het leger inzette om een leeg gebaar te maken, dat op geen enkele manier recht deed aan de precaire situatie waarin het land verkeert. Verschillende geestelijken, die voor de kerk water, snacks en ontsmettingsmiddel uitdeelden, waren ook met traangas verjaagd. Bisschop Mariann Budde zei woedend dat Trump niet gebeden had, noch de naam van George Floyd had genoemd, de man wiens dood de aanleiding is voor de protesten en onlusten. “Ze hebben heilige grond in een slagveld veranderd”, zei pastoor Gini Gerbasi, een van de gevluchte geestelijken.

Trumps gezelschap, volledig wit, was ook nog symbolischer dan anders.

Voorsmaakje

Het lijkt erop dat de harde actie een voorbode is van wat komen gaat. In zijn toespraak in de Rozentuin sprak de president dreigende taal richting de tientallen steden waar al vijf dagen wordt geprotesteerd. “Als een stad of staat weigert de acties te ondernemen die noodzakelijk zijn om het leven en de eigendommen van hun inwoners te beschermen, dan zal ik het leger erop af sturen en het probleem snel voor hen oplossen.”

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. De president heeft niet de bevoegdheid om troepen naar staten te sturen zonder een beroep te doen op de Opstandswet uit 1807. Trump riep die wet maandag niet in. Normaal gesproken kan de president de troepen alleen sturen als een gouverneur of volksvertegenwoordiging in een staat daarom vraagt. Alleen als grondwettelijke rechten worden geschonden hoeft de president daar niet op te wachten.

De laatste keer dat de wet werd ingeroepen was in 1992, toen de gouverneur van Californië de eerste president George Bush om militaire hulp vroeg voor de bestrijding van de rellen in Los Angeles na het politiegeweld tegen de zwarte arrestant Rodney King. De laatste keren dat de wet tegen de zin van een gouverneur werd gebruikt was tijdens de burgerrechtenstrijd van de jaren 50 en 60, toen de presidenten Eisenhower en Kennedy soldaten naar het zuiden stuurden om de grondrechten van zwarte Amerikanen te beschermen.

Tot dusver hebben ook gouverneurs in staten die het zwaar te verduren hebben federale militaire hulp geweigerd. In Minneapolis sloeg de gouverneur het aanbod van Trump af om militaire politie te sturen. In New York sloeg gouverneur Andrew Cuomo de Nationale Garde af.

Maar Trump lijkt een opening te zien in de burgerrechtenclausule. In zijn retoriek zegt Trump steeds de rechten van vreedzame demonstranten te willen beschermen – wat erop zou kunnen neerkomen dat hij straks tanks naar de steden stuurt ter verdediging van de vrijheid van meningsuiting.

Dat de steden een probleem hebben in de ordehandhaving is duidelijk. Er is simpelweg te weinig politie om een hele stad te beschermen tegen plunderingen – ze hebben al moeite genoeg met het beschermen van hun eigen politiebureaus. In Minneapolis werd het na drie dagen, tientallen branden en honderden leeggeroofde winkels verder, zaterdagnacht pas wat rustiger, toen de Nationale Garde door de straten liep.

In New York liepen de protesten zondagavond uit op plunderingen in Brooklyn en het chique SoHo in Manhattan. Toen daar maandag een overmacht van politiemensen was geposteerd waren de straten vrijwel leeg, en liep het uit de hand in midtown en de Bronx. Het ‘spreiden’ van de vijand door aaanvallers is een guerrillatactiek uit het boekje, en vergt grote aantallen verdedigers.

De avondklok die nu in veel Amerikaanse steden is ingesteld geeft de politie het excuus om iedereen te arresteren die na het donker nog op straat is, maar heeft tot dusver weinig geholpen, omdat het verbod nauwelijks kan worden gehandhaafd. Wel heeft die tot excessen geleid. In Minneapolis werden bewoners van een woonwijk met flitsgranaten beschoten terwijl ze op hun balkon stonden om de langsmarcherende politie te filmen.

Ordehandhavers én doelwit

De politie zelf zit in een lastig parket. Ze zijn niet alleen ordehandhavers, maar ook onderwerp en doelwit van de protesten. Elk exces versterkt de rechtvaardiging van de demonstraties. Dat de president, die al jaren gewelddadig optreden van de politie toejuicht en aanwakkert, de agenten nu aanmoedigt om de straten ‘te domineren’, helpt niet. “Het gaat niet over domineren”, zei de hoofdcommissaris van Houston, Art Acevedo, maandag tegen CNN. “Het gaat over het winnen van de harten en hoofden.”

Acevedo, die zei namens alle politiechefs van het land te spreken, viel Trump hard aan. “We hebben nu leiderschap nodig. Dit is niet The Apprentice. Dit is niet Hollywood. Alstublieft, als u niets constructiefs te zeggen hebt, hou dan uw mond. U zet de levens van jonge twintigers op het spel.” In verschillende steden knielden politieagenten samen met demonstranten, om respect te betuigen aan de zwarte slachtoffers van politiegeweld.

Overigens zijn er ook hardere politiestemmen. In New York liet de rechtse politievakbond Sergeant Benevolent Association weten dat burgemeester Bill de Blasio niet genoeg doet om de stad te beschermen. Dit nadat de dochter van de burgemeester zaterdagnacht was gearresteerd. “Hoe kan de burgemeester de stad New York beschermen tegen rellende anarchisten als zijn eigen dochter een van hen is. Nu weten we waarom hij de inzet van bereden politie heeft verboden en voorkomt dat de politie haar werk doet.”

Ook Trump voerde gisteren zijn retoriek verder op. In een reactie op de ontwikkelingen in New York schreef hij dat de stad ‘aan stukken was gescheurd’ door ‘lowlife’ en ‘scum’ en ‘losers’. Hij noemt de plunderaars consequent links-radicaal en antifa, om zo de Afro-Amerikanen uit de wind te houden, van wie hij in november cruciale stemmen hoopt te winnen.

Zijn aanduiding van de witte stenengooiers als terroristen heeft al justitiële gevolgen: maandag stuurde de FBI een persbericht waarin de bevolking wordt opgeroepen foto’s en filmpjes van ‘actoren die geweld aanwakkeren’ op te sturen. “De FBI respecteert het recht van individuen om hun recht op meningsuiting uit te oefenen. Onze missie om het Amerikaanse volk en de Grondwet te beschermen is tweeledig, niet tegenstrijdig.”

Dat de oproep de argwaan van de demonstranten tegen de media zal doen toenemen, is mooi meegenomen. Maar de woorden tonen vooral de richting waarin Trump zich beweegt: het inzetten van het geweldsmonopolie om de democratie te beschermen. Zoals de tocht naar de kerk maandag liet zien: dat gaat al snel mis.