Vergeeft de kiezer ‘Teflon Mark’ Rutte nog een keer?

“De rechtsstaat moet burgers beschermen tegen de almachtige overheid. Dat is op een verschrikkelijke manier misgegaan”, zei Mark Rutte op een persconferentie waarop hij het ontslag van zijn regering bekendmaakte.

Het was de zogenaamde ‘toeslagenaffaire’ die de regering uiteindelijk de das omdeed. De voorbije jaren werden 26.000 gezinnen onterecht gedwongen kinderopvangtoeslagen van de overheid terug te betalen, terwijl ze daar wel degelijk recht op hadden. Veel van die mensen belandden daardoor in de armoede.

Na een ronduit vernietigend rapport van een parlementaire onderzoekscommissie eind vorig jaar was de druk op de Nederlandse regering van liberalen, christendemocraten, links-liberale D66 en de ChristenUnie groot. De regering-Rutte III was aan de macht sinds oktober 2017, maar het schandaal vond ook voor een deel plaats onder de vorige regering-Rutte II, die met de liberale VVD en de sociaaldemocratische PvdA.

Rutte zelf wou nog door blijven gaan met zijn kabinet, vanwege de coronacrisis. Bovendien stonden er op 17 maart sowieso al verkiezingen gepland in Nederland. Maar zijn coalitiepartners lieten de afgelopen dagen al doorschemeren dat ze dat geen goed idee vonden. De regeringsleden beseften ook dat ze bij aanblijven nog tot aan de verkiezingen de vraag zouden krijgen waarom ze hun politieke verantwoordelijkheid niet namen.

Uiteindelijk besloot de regering om het boetekleed aan te trekken en ontslag te nemen. Dat zal de komende maanden in de praktijk wellicht niet veel veranderen. Zowel koning Willem-Alexander als de oppositiepartijen vragen de ontslagnemende regering om ook na de val alles te blijven doen ‘wat in het landsbelang noodzakelijk is’.

Daar hoort de coronacrisis managen uiteraard bij. Al maken Nederlandse virologen zich duidelijk zorgen. Viroloog Marion Koopmans, die de oorsprong van het virus in het Chinese Wuhan aan het onderzoeken is, laat zich op Twitter fel uit over het aftreden van de Nederlandse regering. “All hands on deck en focus zou fijn zijn”, klinkt het.

Ongelegen

Een regering die in volle coronacrisis moet aftreden door een schandaal, op een zucht van nieuwe verkiezingen. Vraag is dan ook hoe hard dit dossier zal wegen op die verkiezingsuitslag. Minister van Economie Eric Wiebes (VVD) heeft al duidelijk gemaakt dat zijn rol uitgespeeld is. Hij zal ook geen deel meer uitmaken van de ontslagnemende regering. Hij was in de vorige regering als staatssecretaris van Financiën heel nauw betrokken bij de toeslagenaffaire.

Lodewijk Asscher, leider van de Partij van de Arbeid, besloot donderdag al zich terug te trekken als lijsttrekker. De parlementaire onderzoekscommissie oordeelde dat hij medeverantwoordelijk was voor het onrecht dat die gezinnen was aangedaan. Hij voelde de steun bij zijn achterban afbrokkelen.

Ook voor Mark Rutte zelf komt dit heel erg ongelegen. Tot nu toe was de verwachting dat de VVD het goed zou doen op 17 maart. Mark Rutte, die al tien jaar premier is in Nederland, kreeg namelijk goede punten voor zijn corona-aanpak. Heel wat Belgische experts keken zeker tijdens de eerste golf met enige jaloezie naar zijn speeches, waarin hij zich als een ware leider van de natie toonde en steevast de juiste toon vond om zijn volk mee te krijgen in een moeilijk verhaal.

Rutte zelf liet vrijdag alvast duidelijk verstaan niet van plan te zijn zich te terug te trekken als VVD-lijsttrekker. Hij zei dat hij nog altijd de steun heeft van zijn partij en het ‘de taak van de kiezer’ is om te bepalen of hij als door kan gaan als premier. Hij weet ondertussen dat die kiezer hem veel vergeeft. Rutte wordt niet voor niets ‘Teflon Mark’ genoemd, omdat alles zo van hem afglijdt. Wat er ook gebeurt, de kiezer blijft op Rutte stemmen.

Hersteloperatie

Al is dat deze keer lang niet zo zeker. “Een reeks omstandigheden heeft de toeslagenaffaire mogelijk gemaakt”, legt Raoul du Pré, chef politiek bij de Volkskrant uit. “Die zijn misschien niet gedurende Ruttes tienjarige premierschap ontstaan, ook onder zijn voorgangers haperde de informatievoorziening aan de Kamer en de pers. Maar ze hebben onder Ruttes hoede wel welig kunnen tieren. En zelfs toen de noodsignalen over de kinderopvangtoeslag het kabinet wél bereikten, duurde het lang voordat de ernst van de situatie werd erkend en de juiste informatie openbaar werd gemaakt.”

De vraag die we ons volgens Du Pré moeten stellen is of de man onder wiens hoede het zo mis is kunnen gaan wel de juiste man is om de grote hersteloperatie te leiden? Want Rutte liet vrijdag weten dat zijn ‘demissionair kabinet’ twee prioriteiten heeft: “Corona en dit vreselijke dossier aanpakken.” Hij beloofde ervoor te zorgen dat “dit nooit meer kan gebeuren”. Naast een financiële compensatie voor de getroffenen moet er volgens Rutte ook een heel nieuw toeslagensysteem komen. Maar zal de Nederlandse kiezer hem daarin geloven?

Du Pré: “Rutte heeft vooralsnog geen aanleiding te denken dat het hem net zo zal vergaan als Asscher, dat hij steun verliest. Hij heeft de schijn tegen, maar alleen de kiezer kan beslissen of hij zijn kans op eerherstel krijgt.”