Rusland
Rusland ‘stemde’, en de uitkomst is dat Poetin zo goed als almachtig wordt
De Russen zijn woensdag naar de stembus getrokken. Beter gezegd: ze konden presentjes krijgen als ze gingen, en werden geacht ‘ja’ te zeggen tegen een uitgebreide grondwetswijziging. Uitkomst: Poetin wordt zo goed als almachtig.
Bent u voor of tegen een pakket van 206 wijzigingen in de grondwet? Dat is de vraag die Russen voorgeschoteld kregen in een van de opzienbarendste stembusgangen onder president Poetin.
Van een referendum was geen sprake. Een referendum zou betekenen dat de stemming moest verlopen volgens regels die vastgelegd zijn in de Russische kieswet, zoals aanwezigheid van waarnemers bij de stembussen. En die regels golden woensdag niet.
Poetin sprak van “een stemming”. Een uiterst belangrijke stemming. Want volgens Poetin bepaalt de uitslag of de Russische grondwet drastisch verandert, al ligt de gewijzigde grondwet sinds een paar weken al in de boekhandel.
Winkelwagentje
Van Vladivostok tot Kaliningrad waren stemlokalen opgetuigd. Sommige bestonden uit een gymzaal, zoals bij presidentsverkiezingen, andere uit een winkelwagentje met een stembus erin. In Moskou en Nizjni Novgorod konden mensen via internet stemmen.
Presentatoren op de staats-tv en billboards moedigden de bevolking aan om deel te nemen. De Russen hebben er een dag vrij voor gekregen. Ze konden zelfs appartementen, auto’s en geld winnen als ze meededen. Maar waar ze over stemden?
Wie naar de regering en de staatstelevisie luisterde, hoorde dat de stemming vooral gaat om de grondwettelijke vastlegging van traditionele gezinswaarden, de bescherming van Ruslands soevereiniteit en hogere uitkeringen. Maar volgens de oppositie draaide de hele grondwetsherziening maar om een ding: de verandering van de termijnregels voor de president, zodat Vladimir Poetin na 2024 gewoon kan blijven regeren en Jozef Stalin kan verslaan als de langstzittende Kremlinleider sinds de tsarentijd.
Alleen Poetins ja-kamp voerde campagne. Het nee-kamp weigerde dat. Oppositieleider Aleksej Navalny gelooft niet in een stemming zonder waarnemers. Hij spreekt niet van een stemming, maar van “een speciale operatie van Poetin”. Bovendien vindt Navalny het onverantwoord om mensen aan te moedigen massaal naar de stembus te gaan terwijl er in Rusland ruim 600.000 mensen besmet zijn met het coronavirus en er dagelijks 7.000 nieuwe besmettingen worden gemeld.
Het staat vast dat de uitslag van de stemming ‘ja’ zal zijn, al zal die niet te controleren zijn. Nadat een kwart van de stemmen was geteld, bleek dat ongeveer 73 procent van de Russen de nieuwe grondwet heeft goedgekeurd, zo maakte de Kiescommissie vanavond bekend. “Njet” haalde zowat 26 procent.
Roekeloos
De gevolgen voor de grondwet zijn drastisch, zegt Olga Krjazjkova, docent staatsrecht aan de Russische Staatsuniversiteit voor Rechten. “Een derde van de grondwet gaat op de schop.”
Vanuit juridisch oogpunt is Poetins pakket moeilijk uit te leggen, zegt ze. “De amendementen maken de grondwet niet tot een beter, holistischer en duidelijker document. Mij bekruipt het gevoel dat deze besluiten roekeloos genomen zijn door vertegenwoordigers van de Russische macht.”
Juristen zijn verbaasd over de verwerking van een reeks ideologische amendementen. Die komen voort uit Poetins patriottisch-conservatieve politiek. Sommige van de toevoegingen, zoals Ruslands geloof in God, horen volgens juristen thuis in het begin van de grondwet, maar zijn elders verwerkt omdat het eerste deel niet aangepast kan worden. Ook spreken ze bestaande artikelen soms tegen. Zo stelt de grondwet dat Rusland seculier is. Krjazjkova: “Ik snap werkelijk niet hoe het mogelijk is om in hetzelfde document geloof in God vast te leggen.”
Andere amendementen moeten Rusland “souvereiner” maken. Zo wordt Rusland volgens de grondwet onschendbaar voor internationale rechtbanken. “De autoriteiten willen in internationale organisaties blijven, maar willen zelf bepalen welke bepalingen in het internationale recht ze overnemen en welke niet”, zegt Krjazjkova. “Het is een poging om op twee stoelen te zitten.” Onder Poetin wordt Rusland met regelmaat veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Vijfde, zesde termijn
De rechters van het Constitutioneel Hof zien geen problemen in de 206 wijzigingen. Zij worden gekozen door de initiator van de grondwetsherziening: president Poetin.
Een peiling van het onafhankelijke peilbureau Levada wees in mei uit dat minder dan de helft van de Russen voorstander is van de grondwetsherziening. Ander onderzoek toonde dat de ideologische amendementen wel gedragen worden door een meerderheid, maar dat er minder enthousiasme is voor de nieuwe regels over het bestuur van Rusland.
Poetin wordt machtiger, terwijl Rusland al een relatief machtige president heeft vergeleken met andere landen met een presidentieel systeem. Poetin gaat ook de hoogste aanklagers aanwijzen en de belangrijkste ministers benoemen. En hij hoeft dus niet meer af te treden in 2024. “In plaats van te gehoorzamen aan de regels van de grondwet maakt de president duidelijk dat hij niet wil gehoorzamen aan de regels”, zegt Krjazjkova. “Pogingen om de regels aan te passen aan eigenbelang brengt Rusland niet dichter bij een rechtsstaat.”
Poetin houdt zijn toekomstplannen geheim, maar zei deze week een vijfde en een zesde presidentstermijn “te zullen overwegen”. Eerder beloofde hij af te treden na een of twee termijnen. “Op de eerste dag van mijn presidentschap heb ik besloten de regels van de grondwet niet te zullen schenden”, zei hij in 2008. En in 2013: “Als ik gedacht had dat een autoritair of totalitair systeem geschikter voor ons zou zijn, dan zou ik de grondwet gewoon veranderen.”
Dat moment lijkt nu aangebroken.
Met een ‘ja’ tegen de nieuwe Grondwet, stemmen Russen in met een hele reeks veranderingen
De vraag op het stembiljet: Keurt u de veranderingen in de Grondwet van de Russische Federatie goed?
☐ Ja
☐ Nee
Wie ‘ja’ zegt, stemt in met deze zeven belangrijkste grondwetswijzigingen
Poetin kan tot 2036 president blijven
Volgens de nieuwe regels mag een president in totaal maximaal twee zesjarige termijnen regeren, in plaats van onbeperkte series van twee aaneengesloten termijnen met onderbrekingen ertussen. Poetin heeft er in 2024 weliswaar vier termijnen opzitten plus een onderbreking als premier, maar zijn teller wordt op nul gezet.
De president wordt nog machtiger
Hij krijgt de bevoegdheid om de hoogste rechters en aanklagers voor te dragen aan de senaat. En niet de premier, maar de president stelt voortaan de machtigste ministers aan, zoals die van Defensie en Buitenlandse Zaken. Na afloop van zijn ambtsperiode krijgt de president immuniteit.
Russisch recht gaat boven internationaal recht
Uitspraken van internationale rechtbanken die in strijd zijn met de Grondwet, hoeven niet meer nageleefd te worden. Dat geeft Rusland bijvoorbeeld de mogelijkheid om niets te doen met een toekomstige uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in een zaak aangespannen door MH17-nabestaanden.
Het huwelijk is een verbintenis tussen man en vrouw
En dus niet tussen twee mannen of vrouwen. Die beperking aan het huwelijk was al vastgelegd in de Russische wet, maar is veel moeilijker te veranderen als die grondwettelijk wordt vastgelegd.
Onschendbaarheid voor ‘verdedigers van het vaderland’
Het is niet toegestaan om ‘af te doen aan de heroïek van het volk in de verdediging van het vaderland’. En ‘de historische waarheid’ moet worden beschermd. Dat beperkt de ruimte voor kritische bespiegelingen op de overwinning van de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog, die onder Poetin heilig is verklaard. De regering moet ook zorgen voor ‘patriottische’ opvoeding van kinderen.
Rusland gelooft in God
Welke god wordt bedoeld, staat er niet bij.
De president mag geen grondgebied weggeven
Dat versterkt de Russische greep op de Krim, het Oekraïense schiereiland dat Rusland in 2014 annexeerde. De wijziging maakt het ook onwaarschijnlijk dat er een oplossing komt voor een territoriaal conflict met Japan over de Koerilen, een eilandengroep in de Stille Oceaan. Het conflict speelt sinds de Tweede Wereldoorlog en is de reden dat Moskou en Tokio nog steeds geen vredesverdrag hebben getekend.
