Pro democratie zijn betekent tegenwoordig in Hongkong: ver weg blijven van de verkiezingen

Als Hongkongse oppositieaanhangers onderling over de parlementsverkiezingen van zondag praten, hebben ze het niet over welke kandidaat hun voorkeur wegdraagt. De vraag die hen het meest bezighoudt, is hoe ze het best hun ongenoegen laten blijken: door blanco of ongeldig te stemmen, of gewoon weg te blijven? Het is een kwestie die ze niet openlijk bespreken, want dat kan als een strafbaar feit worden gezien.

Het zenuwachtige gefluister rond de parlementsverkiezingen, de eerste sinds het einde van de Hongkongse protestbeweging in 2019, illustreert hoe ingrijpend de semiautonome stadstaat in China is veranderd. Werden verkiezingen in Hongkong de afgelopen decennia steeds democratischer - in 2016 werd de helft van alle parlementsleden rechtstreeks verkozen - na een opeenvolging van juridische en politieke oekazes uit Peking is daar niets meer van over.

Na de invoering van een draconische Nationale Veiligheidswet, de onttakeling van het Hongkongse kiesstelsel en de massa-arrestatie van prodemocratische politici zijn de verkiezingen van zondag volgens velen niet meer dan een schijnvertoning. De machtsverhoudingen in het nieuwe Hongkongse parlement, de Legislative Council (LegCo), liggen bij voorbaat vast. Het enige wat nog spannend is, is hoe laag de opkomst wordt - als een soort referendum over de Chinese ingreep in Hongkong.

Uitstel

Oorspronkelijk hadden deze parlementsverkiezingen in december 2020 moeten plaatsvinden, kort na het uitdoven van de Hongkongse straatprotesten die stukliepen op politiegeweld, arrestaties en samenscholingsverboden. De protestbeweging, ontstaan uit onvrede over de toenemende invloed van Peking, leek zich naar de politiek te verplaatsen. Oppositiepartijen, die de lokale verkiezingen van eind 2019 overweldigend wonnen, verenigden zich in aanloop naar de LegCo-stemming.

In juli 2020 besliste de Hongkongse regering de verkiezingen uit te stellen, officieel wegens covid (er waren elf besmettingen per dag), in werkelijkheid om de oppositie uit te schakelen. Kort daarna werden tal van prodemocratische politici opgepakt en aangeklaagd onder de Nationale Veiligheidswet die ‘terrorisme’ en ‘secessie’ strafbaar maakt en als instrument wordt gebruikt om critici van Peking tot zwijgen te brengen. Even later werd het Hongkongse kiesstelsel aangepast.

In het nieuwe kiesstelsel is het aantal direct verkozen leden van de LegCo gedaald van de helft naar minder dan een kwart. De rest wordt door beroepsorganisaties en een Verkiezingscomité vol pro-Peking-figuren aangewezen. Kandidaten moeten ook een screening ondergaan om te kijken of ze ‘patriottisch’ zijn. Dat zijn ze alleen als ze akkoord gaan met Pekings minimale interpretatie van ‘één land, twee systemen’, het principe waaronder Hongkong vijftig jaar autonomie had moeten genieten.

Excuustruzen

Het resultaat is een verkiezing met nauwelijks oppositie. De meeste prodemocratische politici zitten gevangen, zijn in ballingschap of zijn wegens onpatriottisch gedrag uit de politiek gezet. Anderen weigeren deel te nemen. “Dit zijn geen echte verkiezingen, er is geen echte keuze”, zegt een kiezer, die niet met haar naam in de krant wil uit angst voor vervolging. “We willen niet deelnemen, want als je deelneemt steun je een onrechtvaardig systeem.”

Onder de 153 kandidaten zijn er tien ‘niet-proregeringskandidaten’, maar zij worden door veel prodemocratische kiezers gezien als excuustruzen die het gebeuren een schijn van geloofwaardigheid moeten geven. “Dat zijn mensen die op een foute manier carrière willen maken”, zegt een andere kiezer, die eveneens anoniem wil blijven. “Iedereen die werkelijk principes heeft, is allang afgevoerd. En wie nog niet in de gevangenis zit, houdt zich nu doodstil.”

Verwacht wordt dat de meeste prodemocratische kiezers niet gaan stemmen. Volgens een peiling van de krant Southern China Morning Post zou de opkomst 44 procent bedragen, volgens een peiling van denktank Hong Kong Public Opinion Research Institute (PORI) 52 procent. Dat zou de laagste opkomst zijn sinds 1991, toen Hongkong voor het eerst parlementsverkiezingen hield.

Verklikkersmaatschappij

Kiezers zijn huiverachtig om hier publiekelijk over te praten, omdat de Hongkongse overheid heeft gewaarschuwd dat het oproepen tot een boycot als een schending van de Nationale Veiligheidswet kan worden gezien. Zelfs het delen van een bericht op Facebook kan volstaan. Er werden al tien mensen gearresteerd op verdenking van het aanzetten tot blanco stemmen. Zij riskeren boetes tot 23.000 euro en celstraffen tot drie jaar.

“Op mijn werk praat ik niet over de verkiezingen”, aldus de eerste kiezer. “Er is nu een telefoonnummer ingesteld waarnaar je kunt bellen als je iemand hoort zeggen dat hij niet of ongeldig wil stemmen. We gaan naar een verklikkersmaatschappij.”

De Hongkongse regering probeert kiezers zoveel mogelijk naar de stembus te bewegen. Er wordt gratis openbaar vervoer ingelegd en sommige bedrijven (met overheidscontracten) beloven een vrije dag aan wie zijn stem uitbrengt. Zelfs de grenzen met het Chinese vasteland worden uitzonderlijk geopend, na meer dan een jaar van strenge reisrestricties door covid, om Hongkongse migranten een kans te geven hun stem uit te brengen.

Regering dekt zich in

Tegelijk probeert de regering zich in te dekken tegen lage opkomstcijfers en te vermijden dat die als teken van onvrede over de autocratische koers worden gezien. Volgens de Hongkongse leider Carrie Lam kan een lage opkomst ook wijzen op “tevredenheid over de status quo”. Andere politici zeiden dat kiezers na verloop van tijd zullen inzien dat economische groei en stabiliteit belangrijker zijn dan algemeen stemrecht, in lijn met de Chinese definitie van ‘democratie’.

Maakt de oppositie dan helemaal geen kans in deze LegCo-verkiezingen? Niet helemaal. Van de 153 kandidaten zijn er drie die zich als prodemocratisch voorstellen en blijven streven naar algemeen stemrecht. Voor hen is het op eieren lopen: enerzijds wordt hun verkiezingsdeelname afgekeurd door hun prodemocratische medestanders, anderzijds riskeren ze met hun standpunten als ‘onpatriottisch’ te worden gezien.

“Ik ben op het ergste voorbereid”, zegt Adrian Lau, een van de drie. “Ik zal niet schrikken als ik opgepakt word. Maar ik denk dat ik het juiste doe. We kunnen niet zomaar opgeven.”