Op Amerika kunnen we weer rekenen, zegt Biden. Maar voor hoelang?

Op Amerika kun je weer rekenen, kondigde Joe Biden aan in zijn eerste grote buitenlandse toespraak. Maar voor hoelang, zullen sommige Europese leiders zich stiekem afvragen.

Joe Biden weet als geen ander hoe je dat doet, aankondigen dat Amerika weer een betrouwbare partner zal zijn. ‘Ik kom naar Europa namens een nieuwe regering, een regering die niet alleen in Washington, maar ook in Amerika’s betrekkingen met de rest van de wereld een nieuw geluid wil laten horen.’

Die woorden waren vrijdag toepasselijk geweest, maar Biden sprak ze al in 2009 uit, toen hij als vicepresident van Barack Obama naar de veiligheidsconferentie van München kwam, om publiekelijk te breken met de erfenis van George W. Bush. Nu, na vier jaar Trump, is het vertrouwen in de rol van Amerika bij de traditionele Europese bondgenoten nog een stuk verder geschaad. Weer koos Joe Biden de conferentie van München – dit jaar een virtueel evenement – om dat vertrouwen te herstellen.

‘Vandaag spreek ik als president van de Verenigde Staten, en ik heb een heel duidelijke boodschap voor de wereld’, zei Biden. ‘Amerika is terug. De trans-Atlantische alliantie is terug. Maar we kijken niet terug. We kijken vooruit.’ Wat in de toekomst volgens Biden onveranderd blijft, is dat het ‘partnerschap tussen Europa en de VS de hoeksteen blijft van alles wat we hopen te bereiken in de eenentwintigste eeuw’.

Verdedigen, versterken, vernieuwen

En wat Biden allereerst wil bereiken is het versterken van democratie wereldwijd. ‘Die moeten we verdedigen. Versterken. Vernieuwen. We moeten bewijzen dat ons model geen historisch reliek is. Het is de beste manier om de belofte van de toekomst nieuw leven in te blazen.’

Na vier jaar waarin Trump alleen het Amerikaanse belang erkende als doel van buitenlands beleid, en waarin hij regelmatig bondgenoten schoffeerde en dictators prees, was de opluchting van de Europese politieke elite bijna tastbaar, zelfs door de videoverbindingen heen. Biden liet het bovendien niet bij mooie woorden over samenwerking. Eerder op de dag, bij de G7-top, beloofde hij al twee miljard dollar te investeren in vaccins voor arme landen. En eerder deze maand had hij al de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Duitsland, in gang gezet door Trump, stopgezet.

Maar dat het weer vanouds gezellig is tussen de trans-Atlantische bondgenoten, betekent niet dat de belangen vanaf nu ook automatisch synchroon lopen. Biden hoopt dat Europa en de VS samen optrekken tegen de twee grootste strategische tegenstanders: Rusland en China. Ook daar wijdde hij wat woorden aan. Rusland ziet hij vooral als politieke tegenspeler, die verdeeldheid probeert te zaaien met clandestiene inmenging in verkiezingen. China als een economische tegenspeler, die gedwongen moet worden om zich aan dezelfde spelregels te houden als andere grote economieën.

Eigen initiatieven van Europa

Op die gebieden zal het nog moeilijk worden voor Biden om Europa in het gareel te krijgen. Duitsland ging de afgelopen jaren, ondanks Amerikaanse bezwaren, unverfroren door met de aanleg van gaspijpleiding Nord Stream 2, die Europa en Rusland aan elkaar zal klinken. En nog in december sloot de EU een groot investeringsverdrag met China, tot chagrijn van de nieuwe regering-Biden, die daar graag nog wat overleg over had gevoerd.

Zulke eigen initiatieven passen bij een wereld waarin Europa gedwongen werd om voorbij het trans-Atlantische partnerschap te denken. Het is niet gezegd dat Europa nu ineens terugkruipt achter de Amerikaanse rug.

De voorzitter van de conferentie, Wolfgang Ischinger, een oude rot in de Duitse diplomatie, zwolg haast van bewondering, toen hij Joe Biden aan- en afkondigde. Maar voor de conferentie had hij ook een waarschuwing afgegeven: ‘We hebben op schokkende wijze geleerd dat er geen garantie bestaat dat de VS altijd achter ons staat. Intelligente Europeanen moeten zich de vraag stellen: wat als er over vier jaar een president wordt verkozen die de erfenis van Trump voortzet?’