Oekraïne staat alleen tegenover Russische intimidatie

De Navo maakt zich grote zorgen over de vele Russische troepen die zijn samengetrokken in de grensstreek met Oekraïne. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg waarschuwt voor politieke en economische gevolgen als Poetin een militaire actie tegen Oekraïne onderneemt, maar in feite staat Kiev alleen.

Secretaris-generaal van de Navo Jens Stoltenberg kijkt streng in de camera als hij Rusland voor de laatste maal waarschuwt voor serieuze economische en politieke gevolgen van een militaire inval in Oekraïne. Maar hij benadrukt ook meteen het belangrijke onderscheid tussen ‘bondgenoten’ enerzijds, voor wie de automatische militaire bijstandsclausule binnen de Navo geldt, en ‘partners’ anderzijds, voor wie dat niet geldt. “Oekraïne is een partner, een zeer gewaardeerde partner.”

Gewaardeerd, maar alleen. Dus ondanks het vertoon van solidariteit woensdag in Riga, waar de Navo-landen hun ‘partners’ uit Oekraïne en Georgië begroetten, is er voor Kiev maar één conclusie: het land staat er bij een militair conflict alleen voor. En het moet kracht putten uit het feit dat Poetins interventie in 2014 de bevolking meer heeft verenigd dan het Kremlin voor mogelijk hield.

Tony van der Togt, Rusland-expert bij Clingendael noemt de situatie nu gevaarlijker dan bij de Russische troepenopbouw dit voorjaar en vraagt zich af Stoltenbergs woorden een handig signaal zijn richting Poetin. Tot nu toe hoopte het Kremlin met economische, politieke en militaire ondermijning van Oekraïne een failed state te maken die Moskou vroeg of laat “zou kunnen terug harken”. Van der Togt: “Maar experts vragen zich nu af of een cruciaal moment is aangebroken. Rusland ziet zichzelf als grootmacht, en daarvoor heeft het Oekraïne nodig. Maar wat als Poetin denkt dat hij Oekraïne voorgoed aan het kwijtraken is?”

Rode lijnen

Russische machthebbers spreken harde woorden over Oekraïne, waarvan ze het bestaansrecht als land ontkennen. Ze beschuldigen de Navo ervan een grotere aanwezigheid in het land te claimen dan die in werkelijkheid is - al staat buiten kijf dat de VS defensieve wapens leveren - en waarschuwen voor het overschrijden van rode lijnen. De definitie daarvan schuift op en beperkt zich niet langer tot (stappen naar) Navo-lidmaatschap. Donderdag zei Poetin dat Rusland onderhandelingen wil over juridische langetermijnveiligheidsgaranties dat de Navo niet verder oostwaarts oprukt.

De Oekraïners ondergaan de spanningen met een mengeling van gelatenheid en onverzettelijkheid. Terwijl in West-Europa alweer stemmen opgaan om voor de lieve vrede het land neutraal te verklaren, verzorgen Oekraïners hun duizenden oorlogsgraven. Elke week komen er nieuwe bij.

Desinteresse

Er zijn parallellen met de situatie van Taiwan onder Xi’s schaduw - beide landen kampen met strategische eenzaamheid en zijn exponenten van een post-Amerikaanse wereldorde waarin grootmachten het recht claimen op rommelen in hun achtertuin. Zonder dat duidelijk is of er een tegenkracht is die ze kan of wil tegenhouden.

Net als destijds getuigen ook nu de westerse waarschuwingen vooral van onmacht en publieke desinteresse. En is het in de mist van oplopende spanningen moeilijk te zien wat er echt gebeurt. Was er echt een couppoging in Kiev vorige week? In Georgië was in 2008, na vage beloftes over toekomstig lidmaatschap op de Navo-top in Boekarest, sprake van een maandenlange opbouw van spanningen: militaire incidenten, troepenopbouw, provocaties en escalerende retoriek. Tot de Georgische president Saakasjvili met een roekeloze aanval op separatistisch gebied een Russische invasie over zich afriep.

“Hopelijk zal de Oekraïense president Zelenski die vergissing niet begaan”, zegt Van der Togt. Hij benadrukt dat niemand op dit moment weet of, en zo ja, wat Rusland meer gaat doen dan de druk opvoeren.

En of die westerse waarschuwingen invloed hebben op Poetins gedrag? Daarover vertelde een hoge Georgische functionaris in 2008 een anekdote, vlak voordat de oorlog uitbrak. ‘Saakasjvili vroeg Poetin onlangs waarom Rusland stappen zet die internationaal worden veroordeeld. Weet u wat hij antwoordde? “Laat die Europese vrienden van je hun (afkeurende, AB.) verklaringen diep in hun achterste steken!”